دژ برازجان واقع در شهر برازجان از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتستان یکی از آثار های تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است .
« دژ برازجان دشتستان » در مرکز شهر برازجان قراردارد . این دژ تا مدت های مدیدی به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفته است . این دژ در اصل کاروانسرایی از دوره قاجاریه است . این کاروانسرا ویژگی منحصر به فردی دارد و به همین جهت به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است . این دژ دارای سنگر های دیدبانی می باشد که در مرکز شهر و برای مقابله دشمنان به شهر ساخته شده بود .
اما سابقه این بنا به سال 1250 بر می گردد . زمانی که برازجان استراحت گاهی برای مسافران و تجاری بود که از شیراز به بوشهر می رفتند . سفارش دهنده این بنا حاج میرزا ابو الحسن خان مشیر الملک می باشد . و حاج محمد رحیم شیرازی معمار آثار دیگری چون پل مشیر و کاروانسرای دالکی آن را با صرف هزینه ای بالغ بر چهل هزار تومان موفق به ساخت آن شد . در جنگ جهانی اول و پس از سقوط برازجان به دست قوای هندی - انگلیسی کاروانسرای برازجان به محل استقرار نظامیان انگلیسی تبدیل گشت . پس از پایان جنگ و گسترش شهر و آغاز حکومت رضا شاه این بنا محل استقرار ادارات دولتی چون دخانیات جنوب شهربانی و مالیه شد . اما این بنا شهرت خود را مدیون سال های پایانی حکومت خاندان پهلوی است . زمانی که به علت بد آب هوا بودن منطقه ، بسیاری از آن ها که بعدها پایه گذار حکومت بعدی گشتند در دژ برازجان دوران تبعید خود را سپری می کردند . زندان بودن کاروانسرا در رژیم بعدی هم ادامه پیدا کرد . اما پس از تعطیلی زندان امنیتی سپاه ( در جاده بوشهر - برازجان ) و مکان یابی برای زندان جدید ( در جاده برازجان شاهزاده ابراهیم ) در سال 1377 زندان از برازجان به شاهزاده ابراهیم منتقل شد تا کاروانسرای مشیر به عنوان اثری تاریخی دوران تعمیر خود را سپری کند . و کمی از مشخصات این بنا که در سال 1362 در فهرست آثار ملی به شماره 1638 جای گرفته :
معماری این بنا معماری زندی است ( همان چیزی که در ارگ کریم خان در شیراز مشاهده می کنیم ) . عمده مصالح تشکیل دهنده آن سنگ، گچ و ساروج میباشد و در کف آن در آغاز از تخته‌سنگ‌های بزرگ و کوچک تراشیده استفاده گردیده، بام کاروانسرا با سنگ پهن تراشیده شده مفروش شده بود . به هنگام بارندگی آب باران به‌وسیله ناودانهای سنگی که به طرز جالبی تعبیه شده بودند، به بیرون از کاروانسرا هدایت می شده . در همین ضلع طبقه دوم کاروانسرا وجود دارد که به شاه نشین معروف می باشد . در جلوی همین شاه نشین یک تراس نسبتا وسیع رو به خارج دیده می شود . در دو طرف این شاه نشین راه پله هایی وجود دارد که پشت بام کاروانسرا را به محوطه دیگری که به نظر می رسد اندرون کاروانسرا مخصوص زنان و کودکان بوده است وصل می کند . بسیاری از جغرافی نویسان و مورخان از جمله میرزا حسن حسینی فسایی در کتاب فارسنامه ناصری و همنین مرحوم فرصت الدوله شیرازی و حاج سیاح از شکوه و عظمت این بنا سخن به میان آورده اند . این اثر مثل سایر کاروانسرا های دیگر چهار برج مرتفع می باشد که ارتفاع هر کدام در حدود ١٢/٧٠ متر می رسد . مساحت کل بنا ٧٠٠ متر و ضلع های شمالی - جنوبی آن به عرض ٧٠ متر می باشد . این کاروانسرا مجموعا دارای ٦٨ باب اتاق و حجره بوده که به دلیل تغییر کاربری آن در دوره های بعدی تعداد اطاق ها کم یا زیاد شده اند . از این ساختمان با شکوه تا سال ١٣٠٠ هجری شمسی به عنوان کاروانسرا استفاده می شود که به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به بوشهر مکانی مناسب جهت استراحت کاروانیان بوده است .
0 نظرات:
ارسال یک نظر