سیراف به فاصله 250 کیلومتر در جنوب شرقی شهر بوشهر قرار گرفته است . اطلاعات بدست آمده در مورد تاریخ سیراف بر می گردد به نوشته های مورخینی مانند : سلیمان سیرافی مسعودی استخری ابن بلخی مقدسی و غیره .
سیراف (صورت قدیمی تر : سیراب ) در بعضی نوشته ها صیراف نیز نوشته شده است . شهری باستانی واقع در بخش مرکزی شهرستان کنگان در استان بوشهر یکی از آثار های تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است . سیراف یکی از قدیمی ترین بنادر ایران است که زمانی دارای رونق فراوانی بوده است . شهر باستانی « سیراف » دارای معماری خاصی می باشد که بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور می باشد .
بازمانده های سیراف تاریخی
بازمانده های این شهر باستانی در نزدیکی بندر طاهری فعلی دیده می شود . سیراف زمانی از بندر های اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی های بزرگ بود . بازرگانان سیرافی به دوردست های آسیا و آفریقا سفر دریایی می کردند . آنچه از سیراف بازمانده ، حفره های سنگی کنده شده بر شیب تبه های سنگی است که گویا بعد از اسلام به عنوان قبر نیز استفاده شده اند . همین طور سنگچین ها ، چاه ها ، سنگ فرش ها و غار هایی شبیه آتشگاه در دل کوه ها بجا مانده است .
حوضچه های آب باران
آنچه که امروزه در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوه های شمالی سیراف می بینیم ، و اندیشمندان و محققان از آن به عنوان قبور سنگی یاد می کنند ، در ابتدا به منظور ایجاد قبر و مدفن مردگان خلق نشده اند بلکه حوضچه های استحصال آب باران بوده اند که بر روی کوه های مشرف به دری و شهر برای استفاده از آب باران و نیز تزریق به درون زمین و پیوستن به سطح سفره های آب زیرزمینی جهت تقویت آبخوان های آن منطقه و به منظور برداشت در پائین دست از طریق چاه های حفره شده در طبقات سنگی بوده اند .
به منظور تأمین آب شرب از طریق باران ، که تنها ترین ، مهم ترین و مؤثر ترین روش در استحصال آب باران به شمار می آید جمع آوری مستقیم آب بر روی سطوح نازله می باشد . به منظور بهره وری از آب های نازله و جلوگیری از هدر رفتن آنها و نیز تغذیه سفره های آب زیرزمینی چاه های مذکور پیشینیان سیراف به این نتیجه می رسند که هر آنچه آب نازله را بر سطح کوه مذکور در بالا دست چاه های حفر شده ، استحصال و ذخیره نمایند و بدین طریق به آب های جمع آوری شده فرصت بیشتری جهت نفوذ به درون زمین دهند . در حال حاضر از نواحی نزدیک به خط الرأس کوه با ایجاد مخازن با مقطع چهار گوش به ابعاد متفاوت حوضچه هایی را در سر تا سر یال جنوبی کوه تعبیه نموده اند که قادر به جمع آوری مجموعه آب های نازله بر سطح اراضی مذکور باشد . چاه های حفر شده درون طبقات سنگی نیز درست در پائین دست هر مجموعه مخازن ذخیره آب تعبیه شده به طوری که با نفوذ آب و رسیدن به سطح ایستابی منطقه بلافاصله سطح آب چاه های مذکور را مورد تأثیر قرار می دهد .
ابعاد حوضچه ها عموماً به صورت مقطع مستطیلی ( چهار گوش ) بوده و طول این مخازن در جهت شیب واقع است . برخی از این حوضچه ها دارای سرریز بوده بطوری که پس از پرشدن آن ،آب مستقیما درون حوضچه پائین دست هدایت می شده است . همچنین در بخش انتهائی برخی از این مجموعه حوضچه های دامنه ای ، سرریز آخرین حوضچه به یک کانال دست ساز ( که می توانسته مسیر طبیعی جریان آب باشد ) ختم می شود که احتمالاً از این کانال آب به عنوان سرریز نهائی یا حقابه پائین دست و یا شاید آبیاری مزارع به مکان های مورد نظر هدایت می شده است . لزوم استفاده بهینه از آب های نازله جهت تقویت سفره های آب زیرزمینی به حدی بوده است که حتی در دامنه پائین کوه نیز امکان حفر گودال وجود داشته و شاهد حضور حوضچه هایی با جهت عمود یا مایل نسبت به دیگر حوضچه ها هستیم . کوچکی ابعاد این گودال ها به حدی است که به تنها چیزی که نمی توان آنان را نسبت داد ، قبر می باشد .
دخمه ها و قبره
به احتمال زیاد می توان گفت که گودال های حفر شده بر پهنه کوهستان سیراف در ابتدا به منظور جمع آوری و استحصال آب ایجاد شده اند و آنچه که بعد ها توسط افرادی ( احتمالاً متنفذ و متمول و نیز شاید توسط عموم و بدلیل رخداد حوادث غیر مترقبه همچون زلزله و یا بیماری طاعون و نیاز به دفن سریع مردگان ) مورد استفاده به عنوان گور های فردی یا خانوادگی شده در روزگارانی زیاد پس از احداث اولیه اینان صورت گرفته است . پیدا شدن استخوان و آثار مردگان درون برخی از این حوضچه ها نه تنها منکر سیستم استحصال و ذخیره آب نمی باشد بلکه با دقت بر گور های یافته شده و وجود لایه ای از قشر نفوذ ناپذیر ساروج درون حوضچه های استفاده شده به عنوان قبر ،به نکاتی موید روش تأمین آب در شهر باستانی سیراف پی برده می شود .
بندر سیراف كه از جمله بنادر مهم تاریخی كشور محسوب می شود ، طی چند سال گذشته مورد هجوم ساخت و ساز ها قرار گرفته و در حالی كه رئیس میراث فرهنگی بوشهر از توقف ساخت و ساز ها خبر می دهد ، همچنان شنیده می شود كه این روند ادامه دارد و وضعیت ادامه پژوهش های باستان شناسی نیز بلا تكلیف مانده است .
احمد دشتی ، رئیس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری بوشهر در این باره به میراث خبر گفت : « تمامی ساخت و ساز های محدوده بندر تاریخی سیراف تحت نظارت و كنترل سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفته و اكنون فعالیت های عمرانی در این بندر تاریخی متوقف است . »
این در حالی است كه به گفته كارشناسان میراث فرهنگی و انجمن های دوستدار میراث فرهنگی ، ساخت و ساز ها در بندر سیراف ادامه دارد و بسیاری از ساختمان های نیم ساخته نیز ساخته شده اند .
از طرفی طی چند سال گذشته تشكیلاتی چون پترو شیمی و عسلویه بخش هایی از زمین های اطراف بندر سیراف را خریده اند و احتمال از سرگیری ساخت و ساز ها در این بندر تاریخی وجود دارد .
.
منطقه سیراف كه به دلیل تنوع آثار باستانی و تاریخی موجود از ادوار مختلف مورد توجه باستان شناسان ایرانی و خارجی بوده است طی چند سال گذشته از سوی كشاورزان و مردم محلی و نیز برخی دستگاه های اجرایی مورد تهدید قرار گرفته است .
بندر سیراف از جمله بنادر باستانی مهم در ایران و جهان است كه هم اكنون در بندر طاهری واقع در استان بوشهر قرار دارد .
این منطقه بویژه در قرون اولیه اسلامی از رونق اقتصادی و تجاری بسیار برخوردار بوده و همین رشد اقتصادی جمعیت كثیری را برای كار تجارت و امرار معاش در این بندر جذب و جلب كرده بود و تمام گروه های نژادی قومی و مذهبی در كنار یكدیگر زندگی آرام و صلح جویانه ای داشتند .
راه‌اندازی مرکز مطالعات باستان شناسی زیر آب می تواند بخشی از تاریخ سیادت تاریخی ایرانیان بر خلیج فارس را آشکار کند .
بندر سیراف که به شماره 1348 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده ، یکی از مناطق با ارزش و زیبای باستانی استان بوشهر است که به دلیل ساخت و ساز های بی رویه ، زیبایی و طراوت خویش را از دست می دهد . این بندر که در شهرستان های کنگان از توابع استان بوشهر در باریکه ای میان کوه و دریا واقع شده ، در زمان شکوه و عظمت خود زیبا ترین منظره طبیعی را در خلیج فارس دارا بود .
مورخان نوشته‌اند : در فاصله قرن دوم تا پنجم هجری ، سیراف مرکز تجارت خلیج‌فارس بود و با کشور های آفریقایی و همچنین کشور های هند و چین ارتباط مستقیم و مستمر داشته است .
صیادی در سیراف رونق فراوان داشته و آوازه ی صید مروارید در این بندر به اکثر نقاط دنیا رسیده بود و مروارید های معروف سیرافی در جهان مشتریان فراوانی داشتند .
کالا هایی مانند عنبر ، نارگیل ، نیشکر ، موز ، عود ، صندل ، عاج ، کاغذ ، طلا ، نقره ، عطر ، ادویه و ظرف از چین ، هند و آفریقا به سیراف وارد می شده و از سیراف به شهر های پر رونق زمان خود منتقل می شدند . صادرات بندر سیراف را پارچه های با ارزش کتانی ، سفره ، مروارید و انواع صنایع دستی شامل می شد .
انواع عرقیات و دارو های گیاهی فارس نیز از طریق سیراف به نقاط مختلف جهان می رفت .
مورخان نوشته اند : در بندر بزرگ کانون « خانقوا » چین در آن زمان انبار های بزرگی مخصوص کالا های سیراف وجود داشته و در آن زمان روزانه بیش از پنجاه هزار دینار درآمد گمرکی کالای سیرافی برای بندر کانتون بود .
بندر تاریخی سیراف سر آغاز راه دریایی ابریشم بوده که این خود بیانگر تاریخ و تمدن کهن این شهر است .
سیراف در قرن سیزدهم میلادی به عنوان شهر تعامل اندیشه ها و فرهنگ به شمار می رفته ، به طوری که متفکران سیرافی دانشمندان خارجی زیادی را به این شهر دعوت می کردند .سیرافی ها برای نخستین بار مطالعه تطبیقی تمدن و ادیان را در اسلام و ایران پایه گذاری کرده و نخستین سفرنامه نویسان در میان کشور های اسلامی بوده اند . شهر سیراف نخستین شهر ساسانی اسلامی در ایران بوده که همزیستی مسالمت آمیز اقوام و ملل مختلف در آن نهادینه شده بود . مردم سیراف به آیین های زرتشتی ، مسیحی و اسلام گرایش داشتند اما در اواخر قرن دوم هجری ( هشتم میلادی ) مسلمانان جمعیت غالب این شهر را تشکیل می دادند .
بندر سیراف دارای نا خدایان خبره ، عالمان فقیه و دانشمندان زیادی در زمان خود بود که تألیفات مختلفی در علم ، طب ، نجوم ، ادب و تاریخ داشته‌اند . سلمان ، تاجر و نویسنده و ابوزید حسین از دانشمندان نامی سیرافی در قرن سوم و چهارم هجری بوده اند .
براساس اسناد تاریخی موجود 10 قرن پیش در سیراف بندر باستانی استان بوشهر ، بیمارستانی وجود داشته که شاگردان ابن سینا دوره های جراحی را در این بیمارستان آموزش می دیدند .گفته می شود ملیت های مختلفی از جمله اعراب مصر ، عمان ، مسقط و جمعیتی از چین ، آفریقا و هند در سیراف سکونت یا اقامت داشتند . سیرافی ها نیز در هند و چین ، سریلانکا و زنگبار محله های خاص سکونت خود را داشته اند . گروه های مختلف کاوشگر خارجی و داخلی تاکنون آثار و بقایای متعددی از مساجد ، کلیسا ، بازار های بزرگ ، کارخانه کشتی و روغن سازی و زرادخانه از شهر تاریخی سیراف کشف کرده اند و این تنها بخش اندکی از تاریخ و تمدن مدفون شده ی این شهر بزرگ تاریخی است .
بندر باستانی سیراف از دوره ساسانی تا اواخر دوره سلجوقی مهم ترین بندر ایران در آب های جنوبی کشور محسوب می شده است اما زلزله ی مرگ باری در نیمه ی دوم قرن چهارم هجری به زندگی این بندر باستانی پایان داد و بعد ها کیش جایگزین بندر سیراف شد . اما از آن زمان تا کنون گذر تاریخ هرگز این شهر را به فراموشی نسپرده و همچنان باستان شناسان و گروه های کاوشگر در تلاش برای کشف بقایای بیشتر از آثار گذشته ی این شهر بوده اند و چندین کتاب نیز در وصف شکوه و عظمت آن زمان سیراف به رشته تحریر در آورده اند . مرحله اول کاوش های باستان شناسی در بندر سیراف پیش از انقلاب انجام شد و باستان شناسان خارجی روی آن کار کردند و مسجد و خانه های تاریخی این بندر را بیرون آوردند . اکنون سیراف برای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بسیار مهم شده و در دستور کار این سازمان و جزو اولویت های نخست ساماندهی و حفاظتی قرار گرفته است .
در فاصله قرن دوم تا پنجم هجری ، سیراف مرکز تجارت خلیج فارس بود و با کشور های هند ، آفریقا و چین ارتباط مستقیم و مستمر داشته است . میراث فرهنگی کشور نیز قرارداد های مختلفی با شرکت های داخلی و خارجی برای کاوش بیشتر در بخش خشکی و دریای این شهر امضا کرده است . هم اکنون نخستین مرکز مطالعات باستان شناسی زیر آب خلیج فارس در بندر تاریخی سیراف راه اندازی شده است . رییس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در این راستا گفت : این مرکز با هدف بررسی و مطالعه مناطق و آثار تاریخی و تمدنی خلیج فارس و بخشی از بندر سیراف که در زیر آب مدفون است ، راه اندازی شده است .
دشتی افزود : مرکز مطالعات باستان شناسی زیر آب خلیج فارس با همکاری شرکت توتال گاز فرانسه و پژوهشکده باستان شناسی در قلعه شیخ نصوری بندر سیراف تأسیس شده است .
وی با اشاره به کشف یک کشتی متعلق به دوره ساسانی در عمق 70 متری آب های خلیج فارس بیان کرد : با فعالیت این مرکز ، بررسی و مطالعه بقایای این کشتی که در عمق 70 متری سواحل تاریخی سیراف کشف شده تکمیل می شود . دشتی گفت : راه اندازی مرکز مطالعات باستان شناسی زیر آب خلیج فارس می تواند بخشی از تاریخ سکونت و سیادت تاریخی ایرانیان بر خلیج فارس را آشکار کند .
قلعه شیخ نصوری در بندر تاریخی سیراف در اوایل دوره قاجار ساخته شده است و در ایوان غربی این بنا با گچ بری های زیبا 18 تابلو از مجالس شاهانه فردوسی نقش بسته است . براساس یکی از مصوبات ششمین سفر رییس جمهور و هیأت دولت به استان بوشهر وزارت مسکن و شهرسازی مؤظف شده موضوع ایجاد شهرک جدید سیراف را پیگیری و نسبت به ایجاد آن اقدام کند که کار مکان یابی و واگذاری زمین مورد نظر انجام شده و پیگیری برای مراحل بعدی در دستور کار است .
nasirboushehr.com
0 نظرات:
ارسال یک نظر