قلعه خسرو در استان اردبیل

موقعیت قلعه
قلعه خسرو در 30 کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد . این قلعه‌ که با شیوه خشکه چین سنگی ( با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات ) ساخته شده است ، به دوره مفرغ جدید ( 1700 تا 1450 سال پیش از میلاد ) تعلق دارد .

کاوش در قلعه
در فصول پیشین کاوش ، سفال ‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه ‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده بود . بر اساس دلایل باستان‌ شناسی جوامع پیچیده سیاسی و اجتماعی اولین بار در دوره مفرغ جدید شکل گرفته است . با توجه به اینکه این منطقه در دوره‌ های مختلف به ‌ویژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد کشاورزی و دامداری در عصر مفرغ به نظر می رسد ، قلعه ‌های هفت ‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو و زمین ‌های کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند . گورستان کوچکی نیز شامل 10 تا 20 گور در کنار قلعه ‌های هفت‌ گانه وجود دارد که تعداد کم قبور آن نشان‌ گر اقماری بودن این قلعه ‌ها است . این گور ها نشان‌ دهنده مالکیت یا تسلط قلعه مرکزی بر نواحی اطراف و سند تملک خانواده‌ یا قبایل ساکن در قلعه مرکزی یا قلعه ‌های اقماری بر روی این مراتع هستند . کاوشگران در بررسی ‌های خود در این منطقه آثار بند و کانال ‌های آب‌ رسانی مربوط به دوره مفرغ جدید را شناسایی کردند . فرضیه سرپرست کاوش در قلعه خسرو این است که ساکنان این منطقه پس از احداث بند روی رودخانه قره‌ سو که در کنار قلعه خسرو قرار دارد ، توسط این کانال ‌های سنگ‌ چین آب رود را به طرف زمین‌ های اطراف هدایت می‌ کردند .

قلعه در دوره مفرغ
قلعه باستانی خسرو در عصر مفرغ جدید شکل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن 1 ( 1500 تا 1200 سال پیش از میلاد )، عصر آهن 2 ( 1200 تا 800 سال پیش از میلاد ) و عصر آهن 3 ( 850 تا 550 سال پیش از میلاد ) تداوم داشت . در اواخر عصر آهن 3 این قلعه کاملا متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که متعلق به دوره هخامنشی است ، منتقل شد . این قلعه هخامنشی در حدود 700 متری قلعه خسرو قرار دارد که در حال حاضر باستان‌ شناسان مشغول بررسی روی آن هستند .

عمر قلعه خسرو، 2200 سال پیش از میلاد
با کشف دیواره های قلعه باستانی خسرو ، نشانه هایی از استقرار جوامع پیچیده در شمال غرب ایران به اثبات رسید . در فصل های قبلی کاوش ، سفال هایی از عصر مفرغ ( برنز ) در حاشیه در این قلعه به دست آمده بود که با لایه نگاری و سالیابی ، قدمت این منطقه به 2200 سال پیش از میلاد رسید .
قلعه خسرو بزرگترین قلعه ‌هایی است که متشکل از یک ارگ و یک شارستان است . این قلعه بر فراز ارتفاعات طبیعی منطقه بنا شده است . در بخش غربی این قلعه گورستانی به سبک گور های چهار چینه خرسنگی و مشابه با آنچه که در ناحیه قفقاز به دست آمده ، کشف شده است . از مهم ‌ترین ویژگی ‌های این قلعه کشف بقایایی از دوران مفرغ جدید در این محوطه است.
در محوطه قلعه خسرو 4 ترانشه تعبیه شد که منجر به کشف دیواره دفاعی قلعه شد . این دیواره با توجه به مطالعات تطبیقی متعلق به عصر برنز تشخیص داده شده است که فرضیات تیم باستان شناسی در فصول قبلی کاوش را قطعیت می بخشد .
مطابق مطالعات پیشین در منطقه شمال غرب ایران قدیمی ترین تمدن در این محدوده تمدن مانایی بوده که یافته های جدید قدمت این منطقه را 1000 سال بیشتر کرده است .
تمدن مانایی در حوزه آذربایجان غربی به عنوان اولین تمدن از جوامع پیچیده بشری است که به مرور زمان به قفقاز و آناتول منتقل شده است .