آبشار نیاسر در استان اصفهان

شهرستان کاشان ، بخش نیاسر ، شهر نیاسر ، محله سر کمر ( شهید بهشتی )
این آبشار در محله سرکمر و در کنار غار واقع شده است .
مشخصات پلاک ثبتی اثر :
این آبشار دارای مالکیت عمومی می باشد .
تاریخچه و وجه تسمیه اثر :
و در تاریخ کاشان در مورد تاریخچه چشمه و آبشار نیاسر نوشته شده است که :
«اما چشمه مزبوره نیاسر را چشمه اسکندریه می نامند . گویند اسکندر بن فیلقوس به علم کشف الاسرار که از دانیال پیغمبر به او رسیده بود چون عبورش به آن قریه رسید دانست که در دل سنگ آبی بزرگ و مستور و پنهان است . حجاران را طلبید و در یک شبانه روز این چشمه را احداث و احیا نمود و آن موضع که بالفعل باغ تالار است آن روز مضرب خیام و محل قیام اردوی کیوان پوی بود . نظر به آنکه جایی بسیار رفیع و با روح و صفا و از اطراف و جوانب بقدر دویست ذرع مشرف بجلگه و همواری است و قاف تا قاف عالم در منظر نظر است فرمان داد که باغ و عمارت و تالاری بنا کنند و چنان بوده که همه آن آب به جدول های عریض از خیابان های آن باغ گردش کرده و به حوض خانه و از آنجا فرو رفته در پای تالار هفت ذرع کوه را به اندازه بیست ذرع در پانزده ذرع تراشیده و پست و هموار نموده حوضی بزرگ در دل سنگ تراشیده در وسط آن فواره ای که همه آن چهار سنگ آب به قدر یک ذرع جوشیده و از لب آن کوه از موضعی که تقریباً یکصد ذرع مسقط الحجر آن است مانند عمودی از بلور به پایین می ریزد و به نوعی آن آب صاف روشن از آن آبشار به نشیب ریزد که از دو فرسخ راه نمایان و صدای آن مانند رعد پرده گوش را پاره می کند » .
از توصیفاتی که ازکتاب تاریخ کاشان ذکر شد می توان حدس زد که قدمت این محل به دوره اسکندر برمی گردد .
و در تاریخ قم بوصفی دیگر در مورد تعداد آسیاب ها در آن زمان و در مسیر آب این آبشار چنین می نویسد « من جمله ده باب آسیاب معظم که یکی از آنها بواسطه وفور آب و عمق و ارتفاع تنوره و خوبی آلات و ادوات که در اوایل ابداع و احداث داشت شبانه روزی یکهزار من بوزن شاه گندم خرد می نمود » .
مشخص می شود شهر نیاسر در قدیم دارای 10 آسیاب بوده که سه آسیاب دیگر به آنها اضافه شده و هم اکنون فقط دو تا از آنها باقی مانده است .
سوابق پژوهشی اثر ، شناسایی ، بررسی ، گمانه زنی ، حفاری
هیچگونه پژوهشی در مورد این محل صورت نپذیرفته است .
نوع و توضیحات مالکیت اثر :
مالکیت عمومی
مشخصات اثر – تپه :
این مجموعه از جمله مهمترین محل های تاریخی _ فرهنگی شهر نیاسر و حتی کشور بوده و از چند عنصر اصلی از جمله آبشار ، مسیر پله ها از پای آبشار تا پای کوشک ، سنگ ها و بستر آبشار ، درختان و گیاهان موجود در اطراف آن تشکیل شده است و می توان در صورت ساماندهی مناسب جهت بهره برداری از آن استفاده کرد .
در کنار آبشار یکی از ورودی های غار قرار دارد و ارتفاع از پای آبشار تا قسمتی که از آنجا آب پایین می ریزد 25 متر و از پای آبشار تا عمارت کوشک 53 متر می باشد .
در مسیرآب 13 آسیاب وجود داشت . 3 آسیاب در کنار آبشار بوده که تخریب شده است ، یکی از آسیاب ها که هم اکنون نیز فعال می باشد در پای آبشار قرار گرفته است و از آسیاب های دیگر جز بقایای کمی به جا نمانده است .
بررسی جایگاه طبیعی :
آبشار نیاسر از چشمه تالار ( اسکندریه ) واقع در کنار چارتاقی سرچشمه می گیرد به گونه ای که دو سوم آب چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشت های نیاسر و یک سوم آن به محله نو میرود . آب جاری شده از آبشار به بعضی از مزرعه های اطراف از جمله مزرعه خاتون ، دولت آباد ، سیف آباد و یرقون نیز می رسد . البته پیشتر که آب بیشتر بوده به سمت مزرعه سورآباد هم می رفته است . ولی به علت کم شدن آب چشمه دسترسی آب به این مزرعه منتفی می باشد .
آنگونه که از از بقایای خزه های قدیمی و آبراهه های موجود و همچنین گفته های اهالی محل مشخص می شود مسیر آب در قدیم عوض شده است . آبی که از آبشار پایین می ریزد در فصل پاییز کمترین و در فصل زمستان بیشترین مقدار را داراست . به دلیل پدیده های انحلال سنگ آهک توسط جریان های زیرزمینی و گذشت سالیان دراز بافت بسیار زیبا و چشم نوازی مانند استالاکتیت ها و استالاکمیت ها در بدنه آبشار به وجود آمده است که می توان از آنها برای جذب گردشگر استفاده کرد .
سنگی که آبراهه آبشار در آن ایجاد شده و سنگ هایی که بدنه مزبور را تشکیل می دهند از نوع سنگ های آهکی و رسوبی می باشد .
در محیط اطراف آبشار درختانی از جمله بید شیرین ، بید تلخ ، نارون یا پشه ، عرعر ، ون یازبان گنجشک ، توت بی دونه ، توت شمرونی ، انجیر و مو رشد کرده اند . چند درخت کهن و قطور ( توت و بید ) هم در پای آبشار وجود داشته که به علت خطر وارد کردن آسیاب های احتمالی به حمام و آسیاب حدود 7 الی 8 سال پیش آنها را قطع کرده اند .
از گیاهان دارویی این محل نیز می توان موارد زیر را نام برد :
پر سیاوش : برای سینه درد و سردرد
علف شوره : برای کمر درد و سردرد
خیار بوته مار ( هندونه مار ) : برای پا درد
در قدیم پزشکان محلی از گرد سنگی که آبراهه بر روی آن به وجود آمده است به عنوان مرهمی برای زخم استفاده می کردند ( یکی از دلایل استفاده خنک بودن آن می باشد .
لازم به ذکر است حدود 5 الی 6 سال پیش به کوشش شهرداری مسیر پله ای با سنگهای تراورتن از پایین آبشار تا کوشک تالار تعریف شده و همچنین یک سری توری های سیمی برای جلوگیری از سقوط افراد گردشگر و نیز ریزش احتمالی سنگ ها تعبیه شده است . کف پای آبشار نیز بوسیله سنگ فرش شده است .
در مورد جایگاه آیینی آبشار :
در کتاب " آیین میترا " نوشته مارتین ورمازرن نقل شده است که :
« پورفیر در کتابش از شخصی به نام اوبولوس روایت می کند که ستایش مهر در غار های طبیعی انجام می گرفته است . نزدیک غار می بایست رودخانه ای جریان داشته باشد .
و در کتاب " آیین مهر " نوشته شده که :
« آب در آیین میترا دارای اهمیت فراوانی است ، یکی از آداب مهری دینان شست و شو و غسل بوده و برای شرکت در مراسم ستایش مهر ، افراد ملزم بودند تا مدت چند شبانه روز ، مطابق با آدابی خود را شستشو دهند و محتمل ضربات تازیانه گردند . در مهرابه ها یا چاه آب وجود داشت و یا چشمه های جوشان ، به همین دلیل کف مهرابه ها جوی حفر می کردند »
آبشار نیاسر مدرک دیگری است بر این نظریه که به احتمال غار معبدی بوده متعلق به پیروان آیین میترا .
هر ساله در روز عید قربان اهالی محله سرکمر و برزه دون در قدیم در کنار چشمه اسکندریه و در حال حاضر در محوطه مسجد امام حسن (ع) ، گاوی قربانی کرده خون آن را بر آب می ریزند و همراه با آب از آبشار پایین ریخته و به باغ ها و مزارع برود زیرا اهالی اعتقاد بر این دارند که این خون باعث پر برکت شدن آب شده و از کم شدن آب جلوگیری می کند .
در ابتدا از عوامل مهم عملکرد آسیاب ها بوده ولی هم اکنون کمرنگ تر شده است در ضمن می توان از آن برای جذب گردشگر و توریست بهره برداری کرد .

توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر :
به جرأت می توان گفت این مجموعه ها از جمله مهمترین آثار طبیعی - تاریخی شهر نیاسر می باشد . با این همه تفاسیر لازم است در امر حفاظت و ارزش گذاری بر این اثر طبیعی - تاریخی کوشا باشیم ولیکن متأسفانه دنیای جدید و امروز ما با مصالح مدرن که هیچ گونه سنخیتی با بافت قدیم و مصالح قدیمی ندارد چهره بافت های قدیمی کشورمان را مخدوش کرده است ، شهر تاریخی نیاسر نیز از این آسیب بزرگ مستثنی نیست .
مسجدی که پایین آبشار در حال ساخت می باشد کاملاً منظره شهر را از این نقطه مخدوش کرده است و مسلماً هنگامی که از پای آبشار به سمت شهر نگاه می کنیم جز حجمه تنومندی از مصالح ناهمخوان با محیط اطراف چیز دیگری نمی بینیم که به نظر می رسید اساسا تناسبی با بافت قدیمی شهر نداشته و قرار گرفتن بنای امروزی با مصالح مدرن در میان بافت قدیمی شهر نمی تواند توجیهی مناسب داشته باشد و از دیدگاه آسیب شناسی وجود این بنا در این محل آسیب بزرگی به منظر آبشار و نیز مجموعه بافت تاریخی شهر نیاسر خواهد بود .
این مجموعه طبیعی - تاریخی بیشتر برای جذب گردشگر محوطه سازی شده است و تعمیرات خاصی در آن دیده نمی شود .
مسیر آبشار در ابتدا محلی دیگر بوده است که بعدها به دلایلی عوض شده است .

شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده :
توده سنگی که آبشار بر آن واقع شده است به شدت در معرض ریزش می باشد که علاوه بر از بین رفتن آثار متعدد تاریخی و طبیعی واقع شده در آن برای گردشگران نیز خطر آفرین است و می بایست اهتمام جدی از طرف تمامی ارگان های مرتبط در این مورد صورت پذیرد . پله های احداث شده از پای آبشار تا نزدیک عمارت کوشک نیز در بعضی از نقاط محتاج به تعمیرات اساسی است و همچنین به این مورد نیز توجه شده است که در مواقع بارانی و برفی سطح پله از اصطکاک کافی برخوردار نیست و عابر را با خطر جدی مواجه می سازد .


www .niasar .com