آتشگاه اصفهان از بناهای تاریخی شهر اصفهان و از یادگار های ایران باستان است . این مجموعه دارای پیشینه تاریخیِ کهنی است و در زمان های گونه گونی از آن بهره برده‌اند .
آتشگاه اصفهان در ۸ کیلومتری غرب شهر اصفهان و تقریبا در میانه راه اصفهان و نجف آباد قرار دارد . این بنا در نزدیکی رودخانه زاینده رود ، بر روی تپه ای قرار دارد . از بلندای این تپه ، تا کیلومتر ها از هر چهار سوی اصلی را می توان به خوبی مشاهده کرد .
این تپه از جنس سنگ های رسوبی است . تراز پایینی آن در ارتفاع ۱۶۱۰ متر از سطح دریا ( حدود ۵۰ متر بالاتر از تراز مرکز شهر اصفهان ) و فراز آن در ارتفاع ۱۷۱۵ متری از سطح دریا واقع شده است . این تپه از نظر زمین شناسی در دوره کرتاسه تشکیل شده است .
بافتِ ساختمانیِ این مجموعه از لایه های خشتی است . میانِ دو ردیف خشت را هم یک لایه نازکِ نِی ( که از رودخانه آورده می شده ) قرار می دادند تا بر استحکامِ آن بیفزایند . پایه های بزرگ و خشتیِ بنا تقریبا از میانه تپه آتشگاه آغاز می شوند و در بالا به ستون هایی محکم و قابلِ اعتماد تبدیل می شدند که در گذشته اتاق هایی نیز بر رویِ آنها قرار داشته است . در برخی جاها نیز بقایایی از راه پله هایی منظم و کنده شده در دلِ سنگ بچشم می خورد که تا بالا ادامه داشته است اما امروزه از میان رفته اند . در بالای تپه بنایی گِرد ساخته شده که می توان آن را نقطه نهاییِ معماریِ این بنا معرفی کرد . بر رویِ تپه ، هیچ بنایی بلند تر از آن ساخته نشده است . این اتاق دارای هشت گوشه است و در هر گوشه یک پنجره هم رو به بیرون دارد . گفته می شود موبدانِ زرتشتی ، آتشِ مقدس را در درونِ این اتاق قرار می داده اند .
این مجموعه دارای اتاق ها و ساختمان هایی در چهار جهتِ تپه بوده که تا زیرِ اتاقکِ آتشگاه ادامه می یافته اند و البته اکنون تنها سازه های بخشِ شمالی و بخشی از قسمتِ شرقی سالم مانده اند و به نظر می رسد مربوط به بازسازیِ این بنا در دوره پهلوی باشند . بر رویِ برخی از خشت های بکار رفته در سازه های بخشِ شمالی می توان عددِ ۱۳۵۲ را دید که در قالبِ خشت ها تعبیه شده است .
وضعیت کنونی
امروزه در نگهداری از این مجموعه توجهی صورت نمی گیرد . در بافتِ ساختمان های این بنا می توان سوراخ های زیادی را دید که به دستِ گنج یابان کنده شده است . بازدید کنندگان نیز خود باید راهِ بالا رفتن را انتخاب کنند و با توجه به ساختار تپه و خشتی بودنِ این سازه ، سرعتِِ تخریب بوسیله بازدیدکنندگان بیشتر می شود .
ابن خردادبه در قرن سوم هجری در کتاب المسالک والممالک می گوید : در قریه مارابین ، قلعه ای از بنا های طهمورث موجود است و در آن آتشکده ای ست .
حمزه اصفهانی در قرن چهارم هجری در کتاب سنی ملوک الارض والانبیا پس از نام بردن از آتشکده های اصفهان می نویسد : « کی اردشیر در شهر اصفهان ، به یک روز سه آتشکده بنیاد گذاشت . یکی را به هنگام بر آمدن آفتاب در جانب " قلعه ماربین " ( ماربین ، مهربین یا آتشگاه امروزی ) به نام آتشکده " شهر اردشیر " ، دوم آتشکده ای به نام " ذروان اردشیر " به هنگام ظهر در " دارک " از روستا های خوار ( برخوار فعلی ) و سوم آتشکده " مهر اردشیر " در روستای اردستان » .
صادق هدایت در کتاب اصفهان نصف جهان درباره آن چنین نوشته است : « کوه آتشگاه ، روز آبادیش ، شکوه مخصوص داشته است . این پرستشگاه مانند مسجد و کلیسا دورش دیوار نداشته و چیزی را از کسی نمی پوشانیده . مانند آتش ؛ سره و پاکیزه بوده . همان آتش جاودان نماینده پاکیزگی و زیبایی که به سوی آسمان زبانه می کشیده و در شب های تار ، از دور ، دل های افسرده را قوت می داده و از نزدیک ، با پیچ و خم دلربا ، با روان انسان گفتگو می کرده . »
قدیمی ترین اثری که هم اینک از گذشته های دور اصفهان در این شهر وجود دارد بنائی موسوم به آتشگاه است که در جاده اصفهان به نجف آباد در نزدیکی منارجنبان برفراز یک تپه سنگی قرار گرفته است .
آنچه مهم است خشت های تشکیل دهنده ویرانه های فعلی آتشگاه است که از نظر اندازه کمتر اثری دارای اینچنین خشت هائی است که به گفته کارشناسان این خشت ها از ملات همراه گل با ریگ ریزه هائی است که نی های حاشیه زاینده رود را نیز به آن اضافه می کرده اند تا استحکام بیشتری داشته باشد . بررسی دانشمندان نشان می دهد وجود کوه آتشگاه در جلگه مسطح ماربین و ساختمانی که برفراز آن ساخته شده و همچنین همجواری یکی از روستاهای بسیار قدیمی اصفهان با آن ( یعنی سده قدیم و خمینی شهر امروز ) قدیمی ترین مراکز اجتماع انسان ها را در حول و حوش این تپه قدیمی تأئید می کند .
زمان ساخت بنا را قدیم تر از عصر ساسانیان می دانند . مطالعات مؤسسه ( ایزمنو IZMEO ) قدمت بنای آتشگاه را به دوران تمدن عیلام و حکومتی می رساند که انزان نامیده می شده است . این نظر را مطالعات و پژوهش های انجام شده بر روی آتشکده های بر جای مانده از دوران ساسانی در نطنز و کاشان و یزد و آذربایجان و نائین تأیید می کنند .
چرا که در آن روزگاران آتشکده ها را بر روی کوه یا بر فراز تپه نمی ساختند بلکه آتشکده ها در مکانهایی احداث می شدند که دسترسی به آنها آسان باشد بنابراین می توان با قاطعیت آتشگاه اصفهان را نشانه ای از حضور تمدن های قدیم تر از ساسانی و سلسله های قبل از آن به شمار می رود .
از آنجا که سازه بنای آتشگاه از خشت و گل است طبعاً در برابر عوارض طبیعی آسیب پذیر بوده و دچار ضایعات فراوانی شده است که عملیات استحکام بخشی و مرمتی بر رویآن انجام شده است .
در هنگام ورود ، در طرف چپ بازمانده یک بنای مکعب شکل را می بینیم که امکان ورود نداشت و در سطحی پایین تر از صفه کلی بنا قرار گرفته بود . این اتاق احتمالا انبار یا محل نگهداری آذوقه بوده . در سمت راست ، باقیمانده دیوار یک اتاق داخلی قابل دیدن است که از محل ریختن قسمتی از بخش جنوبی دیوار ، می شود به مجموعه وارد شد .
در جهت چپ ، راه پله ای هم قابل دیدن است که در اثر مرور زمان ، قابل استفاده نیست . پله ها از سنگ روی تپه تراشیده شده اند . دیواری که بلافاصله قبل از ورود قرار دارند ، به ارتفاع تفریبی دو متر است و از کاهگل ساخته شده است .
بعد از ورود به ساختمان ، در طرف شمال ، دیواری از یک اتاق قرار دارد که روی صفه اصلی ساخته شده و حدود نیم متر از سطح دیوارهای خارجی بالاتر است . در روی این دیوار ، بقایای فرورفتگی های تاقچه مانندی قابل تشخیص هستند . در میان دیوار یک قوس باز دیده می شود که احتمالا درگاهی بوده به طرف غرب و در حال حاضر روبروی یک پرتگاه است ! روبروی دیوار ، ستونی قرار دارد که احتمالا قسمتی از یک دیوار دیگر بوده در قسمت جنوب ، دو اتاق قرار دارند که یک دیوار آنها را از هم جدا می کند . در اتاق غربی ، بقایای دو تاقچه دیده می شود و در کف زمین ، فرورفتگی کم عمقی وجود دارد از طرف غرب این اتاق ، راه کوتاه و کم شیبی ما را به طرف شاخص ترین بنای این مجموعه می برد . این بنا ، برج کوتاه است که دارای شش پنجره قوسی شکل و یک کمان بزرگتر است که به منزله در ورودی به کار می رود . این در به جهت شرق نگاه می کند و دارای یک پله بلند ورودی است . درون برج و جلوی پنجره ها ، تاقچه های کوتاهی به ارتفاع نیم متر از زمین قرار دارند . برج در بالاترین نقطه تپه قرار دارد و بهترین امکان دیده بانی را فراهم می کند
گیرشمن در گزارشات باستان شناسی گروه فرانسویش در ایران ، از آتشگاه اسم برده ، اما خود تحقیقی در آنجا انجام نداده . صادق هدایت هم از این بنا دیدن کرده . از شواهد بر می اید که در حدود دهه سی ، اداره فرهنگ اصفهان این بنا را تا حدی تعمیر و بازسازی کرده است .
موقعیت جغرافیایی این بنا ، قرار گرفتن آن بر فراز یک تپه ، و طرز ساخت آن ، این شک را بر می انگیزد که هدف از ساختمان این بنا ، نه قربانی کردن ، بلکه دفاع بوده و این بنا در واقع نقش برج دیده بانی را بر عهده داشته . در کتاب شهرستانهای ایران ، یکی از متون جغرافیایی زمان ساسانی ، ذکر شده که در محل فعلی شهر اصفهان ، سه شهرگی ( جی ) ، سپاهان ، و یهودیه قرار داشته اند . علاوه بر این ، در دوران اسلامی هم جغرافی دانانی مانند یاقوت ، از سپاهان نام می برند که ساخلوی نظامی بوده و بعدها ، به عنوان مرکز نظامی برای لشکریان عرب عمل می کرده است .
iranologie.com
isfahanportal.ir
0 نظرات:
ارسال یک نظر