بازار خوی
بازار خوی در ضلع شرقی شهر خوی قرار دارد و بازمانده بازار گسترده است . تاریخ احداث بازار فعلی دوره صفویه به بعد است و بیشتر قسمت های آن به دستور عباس میرزای قاجار و توسط امیر احمدخان دنبلی ، در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده است .
بازار خوی مانند بازارهای اصفهان ، کرمان و ... تزئینات گچبری و کاشیکاری آجری ، کتیبه و ... ندارد اما در بعضی از قسمت ها ، مخصوصا در چهارسو های آن تزئینات کَشه چینی آجر وجود دارد .
بازار قدیمی شهرستان خوی در ضلع شرقی شهر حد فاصل خیابان های انقلاب ، طالقانی و کوچه و باغ خانه قرار گرفته است . بازار قدیمی خوی مربوط به زمان صفویه به بعد می باشد ، اما شالوده اصلی بازار خوی به زمان زندیه و قاجار می رسد . چون پادشاهان صفویه بخاطر نزدیکی به مرز عثمانی و کنترل ایلات و عشایر مرزنشین توجه زیادی به این شهر نموده اند و گاهی از آن بعنوان پایتخت تابستانی استفاده می نموده اند .
در زمان حکومت زندیه و قاجار نیز بخش های مختلفی به بازار خوی افزوده شد . در حال حاضر این بازار از چند راسته بازار سرپوشیده و سراها و چهارسوق ها تشکیل شده است . مصالح بکار رفته در ساختمان بازار خوی عموماً از آجر با ملات گچ و خاک منظور شده و تمام کار توام با سادگی و در بعضی قسمت ها با نمای سنگی در چهار سوق ها روبرو می شویم . همچنین در قسمت پی نیز از سنگ استفاده شده است . این بازار شامل مجموعه آثار مختلفی از جمله سرای میرهاشم ، سرای خان ، مسجد حاجی بابا ، دروازه سنگی و ... است . این بازار بعلت حوادث طبیعی مثل زلزله صدمات زیادی دیده است . چنانچه در حال حاضر بازار خوی از زمان زندیه به بعد مخصوصاً بیشتر قسمت های آن بدستور عباس میرزای قاجار ساخته شده و آثار اهک روی گرمابه محمد بیگ یادآور تزئینات گرمابه وکیل در شیراز می باشد .
بازار خوی که بازمانده بازار وسیع و بزرگ قدیمی خوی است در ضلع شرقی شهر و به موازات خیابان طالقانی و انقلاب قرار گرفته است . این بازار و همچنین دروازه سنگی ، بقایای به جا مانده دیوار حصار شهرقدیم خوی و خندق پشت آن مجموعه کاملی از سبک شهرسازی دوره اسلامی را نشان می دهد .
شهر و بازار خوی در کتب و متون قدیمی ، از سوی نویسندگان معتبری چون ابن حوقل ( 346 هجری قمری ) مورد اشارات گوناگون قرار گرفته است . از این رو به نظر می رسد ، بازار قدیمی خوی پیش از قرن چهارم ساخته و پایه گذاری شده است . وجود آثاری از دوره صفویه ، زندیه و قاجاریه در پیرامون آن موید مرمت و بازسازی و گسترش بازار در دوره های مذکور می باشد .
چارلز استیوارت ، همراه سفیر انگلیس ، که در سال 1251 هجری قمری ( اولین سال سلطنت محمد شاه قاجار) ، از خوی گذشته ، می نویسد : هنوز در آن دوره از رونق تجارت خوی کاسته نشده بود و بازار های آن که در سراسر ایران ، همانندی جز بازار وکیل شیراز نداشت ، برای کالا های گوناگون به ویژه ظرف های مسی و جوراب های پشمی اش معروف بود .
او فعالیت سوداگران را می ستاید و ضمن تماشای بازارهای خوی ، از کاروانسرایی واقع در سمت راست کوچه نمدمال ها ( کاروانسرای خان ) یاد می کند که در میان حیاط هشت گوش آن فواره و آبفشان زیبایی قرار داشته است . همچنین دیدن بعضی از بازرگانان سالخورده که در جلو دکان‌های خود ، برچهار پایه‌ای نشسته ، عینک بربینی نهاده و به کتاب های قطوری چشم دوخته بودند ، برای چارلز استیوارت ، منظره جالبی بوده است . شهرستان خوی به سبب قرار گرفتن بر سر جاده های معروف بازرگانی مانند جاده ابریشم ، مکه یولی ، راه طرابوزان به جلفا و ... و همچنین به سبب مرکزیت اقتصادی از قدیم دارای کاروانسراهای متعدد ، جهت تخلیه کالا و استراحت بازرگانان و بازاری وسیع و گسترده جهت داد وستد کالا های مختلف بوده است . ولی در دوره های مختلف تاریخی به علت وجود سوانح طبیعی و انسانی ، شهر کهن رو به نابودی گذاشت و به تدریج شهری نو و جدید درکنار آن به وجود آمد و بازار قدیمی فعلی شهر خوی مربوط است به آبادانی دوره های اخیر ، که از اواخر قرن دوازده هجری شروع شده است .
بازار قدیمی خوی در ضلع جنوب شرقی چهار راه مرکزی و به راستای خیابان های طالقانی و انقلاب قرار گرفته است . طبق قرائن مشهور از جمله دروازه سنگی ، تنها دروازه باز مانده کهن و بقایای آثار حصار دور شهر ، از زمان های پیشین این مجموعه در ضلع شرقی شهر و متصل به دیوار دروازه ورودی شهر بوده است ، که مابین خیابان های طالقانی و انقلاب و کوچه دباغخانه و قپان واقع شده است و شکلی مستطیلی دارد و به سبب نوسازی و گسترش شهر خوی در چند دهه اخیر و عدم توجه به آثار پر ارزش و ذیقیمت باستانی این شهر که یادگاری از عظمت و شکوه گذشته است ، دخل و تصرف فراوانی در آن به عمل آمده ولی آن مقدار از بافت قدیمی بازار که باقیمانده ، بسیار با ارزش و جالب توجه است . این مجموعه از چند راسته بازار سر پوشیده ، سرا ها ، چهارسوهای خوش ترکیب و گذر های قدیمی که بقایای بافت بزرگ تری است تشکیل شده است . با توصیف اینکه مقادیر زیادی از راسته بازارها و کاروانسراها و سایر واحد های مربوط ، بعد ها به آن الحاق و از حالت اولیه خارج شده ، ولی همین مقدار از بازار ، بسیار با ارزش و دارای اتصال منظم و در مجموع از نظر معماری متناسب و هماهنگ است و از آثار با ارزش میراث فرهنگی استان به شمار می رود . با توجه به ویژگی های معماری و اقلیمی ، بازار خوی ، مانند بازار های اصفهان ، کرمان و اراک ، فاقد تزئینات خاص گچبری و کاشی کاری و کتیبه است و تنها در بعضی قسمت ها ، مخصوصا در چهار سو های آن نظم و دقت قابل توجهی در کاربرد و رگه چینی آجر ، به کار رفته است . در گذشته سنگفرش زیبایی کف بازار را پوشانده بود ، لوله کشی آب مشروب نیز درست از وسط بازار می گذشت و قسمت شمالی و جنوبی شهر را به هم وصل می کرد و فاضلاب شهری که در بازار و کوچه های اطرافش وجود دارد ، قدیمی ترین فاضلاب در سطح ایران بود . در بازار خوی نیز به مانند سایر بازارها هر کدام از راسته ها ، مربوط به شغل معینی بوده و به نام همان شغل معروف بوده است . مسگر بازار ، بورکچی بازار ، زرگر بازار ، خرازی بازار و فرشچی بازار از این دسته اند . در این مجموعه ، مراکزی مانند کاروانسراها نیز جهت رفع نیاز ها و احتیاجات مردم و بازاریان موجود است . معروف ترین این کاروانسراها ، خان ، میرزا هاشم و چیت سازان است . مشهور است ، بعد از اینکه به دستور احمد خان دنبلی ، بازار گسترده خوی به طرح بازار وکیل شیراز ساخته شد ، کاروانسرای بزرگی پیوسته به آن بنا گردید ، که امروز به نام وی ، کاروانسرای خان نامیده می‌شود . کاروانسرای خان در ضلع غربی بازار قدیمی و مشرف به خیابان طالقانی است و یکی از درهای ورودی آن به سوی بازار باز می‌شود . این کاروانسرا به فرم چهار ایوانی ساخته شده بود ، که فقط دو ایوان آن در شمال و شرق باقی مانده است ، که دارای تزئیناتی مشبک و بسیار زیبا از آجر های قرمز رنگ و در داخل طاق ها نیز تزئینات آجر کاری به شکل ستاره دیده می شود و هم اکنون حجره‌های آن مورد استفاده بازاریان است . حوض نسبتا بزرگی از سنگ ، در وسط کاروانسرا نیز زیبایی و جذابیت بیشتری به این اثر تاریخی داده است .
در مجموعه بازار قدیمی خوی و به فاصله اندکی از کاروانسرای خان ، کاروانسرای کهن دیگری قرار گرفته ، که به نام کاروانسرای میرزا هاشم نامیده می‌شود . در ورودی اصلی آن ، از بازار بوده و در دیگری از تیمچه میرزاهاشم دارد . حیاط کاروانسرا تقریباً هشت ضلعی و دارای چهار ایوان بوده که هم اکنون 3 ایوان باقی مانده و دارای آجر چینی بسیار زیبا است .
عباس میرزا نایب السلطنه ، در اجرای برنامه‌های اصلاحی خود ، یک کارگاه ماهوت بافی نیز در خوی ایجاد کرد و بعد از بستن پیمان نامه شوم گلستان ، دستگاه هایی را برای این کار از روسیه خریداری و به خوی آورد . محل کارگاه در جایی بود که بعد ها به کاروانسرای چیت سازان معروف شد .
Wikipedia.org
0 نظرات:
ارسال یک نظر