عالی قاپو ( به ترکی به معنی دروازه عالی ) ساختمانی است که در واقع درب ورودی دولتخانه صفوی بوده است و در ابتدا شکلی ساده داشته و در اصل ساختمانی متعلق به دوره تیموریان بوده است و در استان اصفهان واقه شده است . عمارت عالی قاپو در اوایل قرن یازدهم هجری و به فرمان شاه عباس اول ساخته شده است . شاهان صفوی ؛ سفیران و شخصیت های عالیقدر را در این کاخ به حضور می پذیرفته اند . این کاخ دارای 5 طبقه است که هر طبقه تزئینات مخصوص به خود را دارد . در زمان شاه عباس دوم به بنای اصلی ، قسمت هایی افزوده شده است . این قصر دروازه مرکزی و مدخل کلیه قصر هایی بود که در دوران صفویه در محدوده میدان نقش جهان بنا شده بودند .
شاه عباس کبیر بیشتر وقت خود را در این قصر بسر می برده و پذیرایی های رسمی را نیز به همینجا اختصاص داده ، شاه و میهمانانش از بالای تالار همین عمارت ، سان قشون و پیشکش های سفرا ، مناظر ، چوگان بازی ، چراغانی ، آتش بازی و نمایش های میدانی پهلوانان را تماشا می کرده اند . این قصر که " دولت خوانه مبارکه نقش جهان " ، " قصر دولت خوانه " و " تالار عالی مکان " نیز نامیده می شده ، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهد صفوی است . مینیاتور های هنرمندانه رضا عباسی - هنرمند معروف عهد شاه عباس - نقاشی های گل و بوته ، شاخ و برگ ، اشکال وحوش و طیور و گچ بری های زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاق ها و دیوار ها تعبیه شده است .
صائب تبریزی در پایان بنای این تالار قصیده قرایی سروده و تقدیم به شاه عباس نموده که ابیاتی از آن این چنین است :
منت ایزد را که از لطف خدای مستعان
عالم افسرده شد از باد نوروزی جوان
جوهر تیغ شجاعت ، شاه عباس آنکه هست
نور عالمگیری از سیمای اقبالش عیان
چون شد از تعمیر دل ها فارغ از توفیق حق
کرد تالار فلک قدری بنا در اصفهان
گرچه چندین نقش موزون داشت در هر گوشه ای
زین عمارت شد بلند آوازه " نقش جهان "
تا بود خورشیدِ تابان ، شمسه ی طاق سپهر
جلوه گاه سایه ی حق باد این عالی مکان ( صائب )
عالی قاپو بنا به تحقیق آنوبانینی به دو صورت تلفظ گردیده که برای هر کدام وجه تسمیه ای گفته شده است . آنچه بیشتر در محاورات و مکاتبات متداول می باشد عالی قاپو است که مرکب از کلمه عالی و قاپوی ترکی به معنی " در " می باشد . یعنی باب عالی ! همان طور که در عثمانی باب عالی معمول بوده ، بین ایرانیان شیعه هم چنین بابی وجود داشته که مانند باب عالی عثمانیه ، مورد احترام بوده و از این رو کلیه کسانی که می خواستند وارد عالی قاپو شوند باید خم شده ، آستانه را بوسیده و داخل شوند ، به طوری که حتی شاه عباس هم هنگام دخول به این عمارت از اسب پیاده می شده است . گذشته از این ، عالی قاپو محل تحصن مقصران و گناهکاران بوده و هر گناهکاری که وارد درب عالی قاپو می گردیده کسی نمی توانست او را از آنجا بیرون بیاورد مگر به امر شاه صفوی و خلاصه اینکه عالی قاپو همان احترامی را داشت که باب عالی در عثمانی داشته است .
اما عده ای که آنرا علی قاپو نوشته اند ؛ معتقدند هنگامیکه شاه عباس کبیر درب نقره را برای بارگاه حضرت امیرالمومنین علیه السلام به نجف برد و نصب کرد ، دری را که پیش از آن در آنجا نصب شده بود برای تبرک به اصفهان آورد و در عالی قاپو نصب کرد . از این جهت آنرا علی قاپو و یا قاپی نامیده اند که این در منسوب به بارگاه امام علی (ع) است . از این رو مورد احترام شاه و مردم بوده و حتی تا چند سال پیش ، مردم در اطراف آنجا آش ها می پختند و نذوراتی می کردند و به زنجیر جلو در مزبور ، رشته هایی به عنوان دخیل می بستند .
احتمالا بنیان عمارت عالی قاپو از زمان سلطنت سلاجقه بوده که در زمان صفویه بازسازی شده آن همه زیبایی و شکوه در آن اعمال گردیده . چون این کاخ در مقابل باب عالی عثمانی ها قرار داشته فوق العاده در جهت عظمت و زیبائی آن همت مصروف داشته اند . کاخ عالی قاپو ، دارای سه طبقه و هر طبقه نیز به دو طبقه تقسیم شده که در واقع شش طبقه می شود . گاهی خود بام را هم یک طبقه حساب کرده اند و می گویند عالی قاپو هفت طبقه است . ارتفاع آن 48 متر و در 28 متری دارای ایوان بزرگی است که در میان ستون های آن حوض مسی قرار دارد و آب از آن فوران می کرده است . گچبری و نقاشی های عالی اطاق های متعدد آن ، هر بیننده را خیره می کند که بیشتر این گچبری ها به شکل ساغر و جام های شراب است . این کاخ در غرب میدان نقش جهان قرار داشته و در مقابل آن ، مسجد شیخ لطف الله واقع شده است .
آنچه عالی قاپو را در عدد آثار باشکوه و بسیار نفیس قرار داده ؛ علاوه بر مینیاتور های رضا عباسی ، گچبری های آخرین طبقه است که به " اتاق موسیقی " یا " اتاق صوت " نیز معروف است . در این قسمت از کاخ ، شکل انواع جام و صراحی در دیوار تعبیه شده که ساختن و پرداختن این اشکال به غیر از نمایش زیبایی ، خلاقیت و ابتکار هنرمندان گچکار ، برای این بوده که انعکاسات حاصل از نغمه های نوازندگان و اساتید موسیقی ، به وسیله این اشکال گرفته شده و صدا ها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند .
tourist.persianblog.com ، wikipedia.org ، daneshnameh.roshd.ir
0 نظرات:
ارسال یک نظر