گنبد کبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه می باشد . تزیینات به‌کار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بنا های دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول کم نظیر است . درباره زمان احداث گنبد کبود نظرات دیگری نیز وجود دارد ؛ عده ای آن را مربوط به زمان مغول می دانند و عده ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاکوخان ذکر کرده اند .
گنبد کبود ده پهلو است و دارای گنبدی مخروطی بوده که در گذر زمان از بین رفته است . این گنبد از دو بخش سردابه و اتاق اصلی تشکیل شده است .
از کتیبه گچبری شده داخل سردابه احتمال می رود گنبد کبود به عنوان یک برج مقبره ساخته شده باشد ؛ به همین دلیل این گنبد به قبر مادر هلاکوخان نیز شهرت یافته است . کلماتی همچون « الله » ، « والحمد » و ... با فرم های مختلف به خط کوفی و به روش های استامبی از عناصر تزیینی نقش بسته بر دیواره های سردابه برج می باشند .
تزیینات بدنه بیرونی گنبد کبود به شکل قطار بندی و فرم های هندسی و سه ردیف مقرنس ساده است و دیوار های داخلی آن دارای تزیینات نقاشی به رنگ فیروزه ای بوده که در گذر زمان از بین رفته و فقط بخش کمی از آن ها باقی مانده است .
گنبد کبود مراغه در فاصله ده متری برج مدور ، برج ده ضلعی بسیار زیبایی خودنمایی می کند که به گنبد کبود یا مقبره مادر هلاکو معروف می باشد . برخی آن را مربوط به دوره سلجوقی دانسته و تاریخ بنای آن را به سال 593 نسبت می دهند . علی رغم شهرتی که این بنا به عنوان آرامگاه مادر هلاکوخان یافته است ، هیچ ارتباطی با مغول ندارد و چنانچه از کتیبه ها و سنگ قبر بر می آید مدفن یک مسلمان است نه یک مسیحی و از نظر تاریخی نیز به قبل از حمله مغول تعلق دارد و از طرف دیگر با توجه به این امر که مذهب هلاکوخان بودایی و مذهب دوقوز خاتون مادر وی مسیحی بود بنابراین انتساب این بنا به وی بعید می نماید . چنین به نظر می رسد که این گنبد را در اواخر قرن ششم هجری ساخته باشند .
تاریخ احداث این بنا می بایستی در حد فاصل زمانی میان بر پایی مقبره معروف به مؤمنه خاتون در نخجوان و تاریخ استیلای هلاکوخان بر مراغه یعنی بین سال های 582 و 656 هجری (7 – 1186 تا 9 – 1258 م .) بوده باشد . قسمتی از کتیبه بالای در عمارت و اثر باقیمانده از آن تاریخ 593 هـ . (1196 – 1197 میلادی) را به دست می دهد . بنابراین گنبد کبود حدود ده سال پس از نمونه اولیه خود یعنی مقبره مؤمنه خاتون ساخته شده است و نظیر آن ، برجی است چند وجهی و کشیده قامت که هر ضلع آن با طاق نمایی مسطح و بلند آذین شده است . در قسمت فوقانی هر طاقنما سه ردیف مقرنس دیده می شود . کاشی های فیروزه ای ، تقریباً به همان ترتیبی که بر تمام سطوح نمای خارجی دیوار ها به کار رفته این قسمت را نیز آذین کرده است .
گنبد کبود از نظر ترکیب کلی مشابه سایر مزار های موجود در مراغه است ، به این معنی که مرکب از شبستانی است مرتفع بر زیر بنایی که از سنگ ساخته شده و سردابی در میان دارد .
کتیبه‌ای که داخل شبستان بالایی ، گلوگاه گنبد را دور می زند به خط ریحان بر نوار پهنی از گچ سفید گچبری شده است . در سرداب عمارت سنگ یکپارچه ای وجود دارد که در دیوار ساختمان کار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اولیه است . بر این سنگ یکپارچه سنگ قبری تکیه داشته که در حال حاضر وجود ندارد . بر سنگ موجود آرابسک هایی با غنای بسیار و یک کتیبه حک شده است .
این گنبد برجی است ده ضلعی که زوایای ده گانه آن ستونی مدور با تزئینات تخمیری تعبیه شده که تا زیر طاق های موجود ادامه می یابد . زیر قوس طاق نماها با سه ردیف مقرنس ساده و تزئینات پرکار معقلی زیبا یافته است . پلان داخلی بنا به صورت ده ضلعی است که هر ضلع آن۶/۲ متر و مشتمل بر طاق نمای بلند می باشد . در زیر گنبد یک حاشیه از کتیبه گچبری به چشم می خورد که اطراف مقبره را دور می زند . این کتیبه به خط نسخ می باشد و قسمتی از آیه اول سوره ۶۷ قرآن مجید را بر آن نوشته اند . تمام فضای داخلی مقبره با گچبری و نقاشی و کتیبه ها مزین بوده که قسمت اعظم آن از بین رفته ، فقط آثار کمی از تزئینات برجای مانده است .
در زیر طاق اصلی ، سردابه برج قرار دارد که در دیوار جنوبی آن کتیبه ای وجود دارد که آیه ۲۶و ۲۷ سوره۵۵ را بر آن گچبری کرده اند .
گنبد کبود که به مقبره مادر هولاکو نیز معروف می باشد در حدود 10 متری برج مدور واقع است . در این برج ، کتیبه ای که تاریخ بنای آن را معلوم نماید وجود ندارد ولی کارشناسان آن را مربوط به دوره سلجوقی دانسته و تاریخ بنای آن را به سال پانصد و نود و سه نسبت می دهند . عده ای نیز به علت انتساب برج به مادر هلاکو آن را متعلق به دوره مغول می دانند ولی به عقیده "آندره گدار" تاریخ بنای برج باید مربوط به قبل از هلاکو باشد .
این برج ، 10 ضلعی است و در زوایای 10 گانه آن ستونی مدور با تزئینات تخمیری تعبیه شده که تا زیر طاق های موجود ادامه می یابد . زیر قوس طاق نماها به سه ردیف مقرنس ساده و تزئینات پرکار معقلی زیبا زینت یافته است .
maragheh.tbzmed.ac.ir
0 نظرات:
ارسال یک نظر