گنبد سرخ در استان آذربایجان شرقی

این گنبد که در جنوب غربی شهر مراغه واقع می باشد ، به گنبد سرخ مشهور است . بنای این گنبد در سال542 ه .ق به دستور عبد العزیز محمود بن سعـد رئیس آذربایجان و بوسیله بنی بکر محمد بن بندان بن المحسن معمار ساخته شده است .
بطور کلی این گنبد بنایی است مربع شکل شامل سردابه و اتاق فوقانی و اتاق اصلی که بر روی سکوی سنگی قرار دارد و بوسیله 7 ردیف پله می توان به آن دسترسی یافت . دخمه یا سردابه در میان سکو واقع شده و از جمله جبهه شمالی می توان به آن راه یافت . سقف آن بر روی دیوار های جانبی و ستون مربع شکلی که در وسط دخمه قرار دارد استوار شده است .
قسمت ورودی گنبد سرخ شامل درگاه بلند و زیبایی است که آجر کاری پرنقش و نگار ظریفی همراه با کاشی های فیروزه ای که تازه در معماری سلجوقی متداول گشته بود زینت یافته است که اطراف این آجر کاری را کتیبه هایی به خط کوفی احاطه نموده است .
در قسمت بالای آن کتیبه ای به خط کوفی مشاهده می شود که متضمن تاریخ بنای گنبد می باشد که جلوه خاصی به بنا بخشیده است .
نمای سه ضلع شرقی و غربی و جنوب این گنبد هر کدام دارای دو طاق نمای آجری با طرح های تزئینی و سه طاق مزین به آجرکاری می باشد و درکتیبه جبهه شرقی آیه 54 سوره 39 قرآن نوشته شده و در جبهه غربی کتیبه ای است که نام سازنده بنا را نشان می دهد و در چهار گوشه خارجی بنا ستون های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد که علاوه بر کمک به ایستایی بنا به زیبائی آن نیز می افزاید . قسمت داخلی بنا به صورت فضایی مربع شکل است که در سه ضلع آن هر کدام دو طاق نما همانند نمای خارجی تعبیه شده است .
در گذشته در طول گنبد کتیبه ای گچبری شده مزین به آیات قرآنی بوده که به مرور زمان از بین رفته است .
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصد خانه مراغه برای تعیین ماه‌ های سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ‌ های ایجاد شده بر ضلع‌ های این بنا نشانگر این امر است .
گنبد سرخ در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است .
در چهار گوشه خارجی بنا ستون های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد که علاوه بر کمک به ایستایی بنا ، به زیبایی آن نیز می افزاید . قسمت داخلی بنا به صورت فضایی مربع شکل است که سه ضلع آن هر کدام دو طاق نما همانند نمای خارجی تعبییه شده است . در گذشته در طول گنبد کتیبه ای گچبری شده مزین به آیات قرآنی بوده که به مرور زمان از بین رفته است . چهار روزن در چهار طرف بنا و نیز روزنی در مرکز گنبد نور فضای داخلی را تامین می کند .
گنبد بنا دوپوش است . پوشش داخلی به صورت عرقچین و پوشش خارجی آن که به طور کامل فرو ریخته ؛ به فرم هرمی بوده است . کف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش کرده و دیوارهای داخلی بنا را با گچ اندود نموده اند . از ظواهر امر این چنین برمی آید که مقبره اصلی در درون دخمه قرار داشته و اتاق فوقانی ، مسجد کوچکی بوده که پخش نذورات و قرائت قرآن در آن صورت می گرفته است .

عملکرد سال 1386 معاونت میراث فرهنگی
شرح عملیات اجرایی :
1 - کف سازی قسمتی از اطراف گنبد با سنگ سینجان تیشه ای و شیب بندی 2 درصدی آن .
2 - نقاشی درب و پنجره های محوطه .
3 - اجرای بخشی از تاسیسات الکتریکی محوطه .
4 - حفر چاه و لای روبی ان .
5 - اتمام چمن کاری وگل کاری محوطه .
6 - سیمانکاری قسمتی از دیوار محوطه ( دیوار مدرسه ) .
7 - اتمام ازاره های سنگی ساختمان سرایداری .
8 - خرید انشعاب آب .
9 - آماده سازی محوطه بیرونی جهت اجرای آسفالت .
10 - کف سازی بخش هایی از محوطه .
11 - اجرای کاشیکاری سرویس های بهداشتی .
12 - اجرای سنگ های پله از جنس اسپراخون .
13 - اجرای گچکاری ساختمان سرایداری .
14 - لوله کشی و سیم کشی ساختمان سرایداری و سرویس های بهداشتی .
15 - خرید چراغهای محوطه جهت نورپردازی محوطه گنبد .
16 - سفارش تهیه سنگ های پله خود گنبد از جنس سنگ سینجان .
17 - اتمام کفسازی اطراف گنبد .
18 - برش و آماده سازی یکی از سنگ پله های گنبد و تیشه کردن آن .
19 - اجرا و نصب درب ورودی .

anobanini
eachto.ir