[ گُم ْ ب َ دِ غ َ ری ی َ ] ( اِخ ) چهارمین مزار مراغه موسوم به گنبد غفاریه است . گنبد تاریخی غفاریه در شمال غربی شهر مراغه و در کنار رودخانه صوفی چای قرار گرفته است و یکی از بناهای زیبای قرن هشتم به شمار می آید که در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان پادشاه ایلخانی ساخته شده است .
وجه تسمیه بنا بر اساس آنچه که از متون تاریخی برمی آید ، چنین است که عارفی به نام « نظام الدین احمد بن حسین الغفاری » در زمان فرمانروایی « سلطان یعقوب بن حسن بیگ آق قویونلو » هنگام مراجعت از حج ، عمارتی در نزدیکی این بنا به نام وی احداث و املاک و باغی جهت مصارف آن وقف نمود . به همین جهت این عمارت و بنا های وابسته و همچنین برج مزبور به نام وی به « غفاریه » شهرت یافت .
گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شکل مربع آجری است که روی سکو و بر فراز دخمه ای استوار شده است و چهار گوشه آن بوسیله ستون های که دارای تزئینات آجری است ، زینت یافته است . درگاه ورودی بنا به سمت شمال واقع شده و دارای یک طاق نمای بزرگ و دو طاق نمای باریک و بلند جنبین می باشد . طاق نمای مرکزی را تزئینات زیبای معقلی مرکب از آجر و کاشی های الوان سیاه و سفید و فیروزه ای و دو کتیبه به خطریحان آرایش می دهد . کتیبه سه سطری بالای هلال مرکزی ، با اینکه آسیب فراوانی دیده مع الوصف قابل قرات است :
" امر بنشا هذه اقبه المبارکه فی ایام مولانا السلطان الاعظم ظل الله فی الارض ، سلطان سلاطین العرب و العجم ابو سعید بهادر خان خلد الله ملکه "
از کتیبه دو سطری بالای درگاه جز چیز مختصری باقی نمانده و به نظر می رسد که کلمات ( المقراک ... المالکی ، العالیو العادلی ) القاب مدفون در مقبره باشد . در اضلاع جنوبی و شرقی و غربی گنبد غفاریه هر کدام دو طاق نمای ساخته و در هر یک از آنها که در قاب مستطیلی شکل منقش به نقش و نگار های از آجر و کاشی قرار دارد . در بالای هلال هر یک از طاق نما ها به جز کتیبه ، حاشیه ای است که دارای سه شکل مدور حاوی دو چوگان قرینه می باشد . با توجه به اینکه علامت مزبور موسوم به امیر شمس الدین قره سنقر است ، می توان حدس زد که این بنا مدفن قره سنقرالچرکسی المنصوری از امرای ممالک مصر است که در سال 728 هجری قمری سلطان ابوسعید او را به خاطر جلب توجه و خشنودی الملک الناصر به دسیسه ای به قتل رساند و ضمن ابلاغ خبر در گذشت وی به سلطان مصر ، امر نمود جنازه وی را در همان مقبره که شاید خود قره سنقر در زمان حیات خود ساخته باشد دفن کنند . فضای داخلی بنا مربع شکل و همانند بیرون اضلاع آن متشکل از دو طاق نمای بلند بدون تزئین و تکلف است . این بنا هم مثل گنبد سرخ دارای گنبدی دو پوش بوده که تماما فرو ریخته و از بین رفته است .
این آرامگاه که نام جدید آن از مدرسه ای که در مجاورت آن قرار دارد - مدرسه غفٌاریه - به عاریت گرفته شده ، حدود پانزده سال بعد از مقبره سلطان الجایتو خدابنده ساخته شده است . فرد مدفون در مقبره شناخته شده نیست ولی سه نشان خانوادگی در آن وجود دارد که می توان با توجه به آنها معمار بنا را فردی موسوم به امیر مملوک شمس الدین قراسنقر الچرکسی المنصوری دانست . این بنا در دورانی ساخته شده است که به استحکام بیش از ظواهر و تزیینات اهمیت می د‌ادند .
این گنبد بنایی است مربع از آجر سرخ که بر زیربنایی از سنگ نهاده شده است . در میان این زیربنای سنگی سردابی تعبیه کرده اند . احتمال بسیار وجود دارد که این بنا هم از داخل و هم از خارج گنبدی بوده باشد و طبیعتا جزئیات متعددی در آن تغییر و تحول یافته است .
توسط چهار ستون مزیٌن به نقوش لوزی شکل که در زوایا برپا داشته اند به زیبایی بنا افزوده اند . نمای اصلی رو به سمت شمال دارد و در ورودی سرداب رو به مشرق باز می شود . هر یک از اضلاع جانبی و ضلع عقبی با دو طاق نما که بر بالای آنها کتیبه ای حک شده آذین شده است . طاق نمایی که در وسط ضلع اصلی قرار گرفته در بنا را احاطه کرده است . بر بالای در کتیبه ای در دو سطر و بر بالای طاق کتیبه ای دیگر بچشم می خورد .حروف کتیبه ها در این بنا منحصراً ریحان است . رنگ آبی فیروزه ای در این جا بسیار مورد استفاده قرار گرفته و رنگ های سیاه ، سفید و آبی دریایی به آن اضافه شده است .
نما های جانبی و نمای عقبی به عوض آن که مثل نما های گنبد سرخ بسته و فاقد هر گونه روزنه ای باشند هر یک به دو پنجره - هر پنجره در یک طاق نما - مجهزند . بالای هر پنجره که در چهار چوبی مستطیل قرا گرفته با نقوش بسیار زیبایی از آجر و کاشی مینایی تزیین شده است . بالای این تزیینات نواری قرار گرفته است که با سه نشان خانوادگی صاحب آرامگاه آذین شده است .
شبستان اصلی با گچ سفید اندود شده و بر آن اثری از رنگ آمیزی دیده نمی شود و نمای داخلی به طاق نما های مسطح عریضی که دارای مقرنس هستند منحصر می شود .
tebyan.net ، loghatnaameh.com
0 نظرات:
ارسال یک نظر