تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی

45 کیلومتر كه از تکاب به سمت شمال شرق حرکت کنی ، محوطه ای تاریخی خودنمائی می کند که یادگاری است از عصر ساسانی است . تخت سلیمان که یکی از سه آتشکده معروف ساسانی را درخود جای داده و محل تاجگذاری پادشاهان این سلسله بوده احتمالا در دوران پیروز ، پدر بزرگ انوشیروان بنا شده است . هر چند کاوش های باستانشناختی در محوطه تخت سلیمان آثاری به جای مانده از دوران هخامنشی و مادی را نیز نشان داده است اما شهرت این محوطه بیشتر مدیون بناهای دوران ساسانی است : آتشکده آذر گشنسب ، معبد آناهیتا ، موزه هدایا ، کوه زندان و دژ بلقیس . بقایای تنها کاخ به جای مانده از دوره ایلخانی امتیاز دیگری برای این مجموعه تاریخی است . مسافر تخت سلیمان علاوه بر مشاهده بناهای تاریخی در مقابل ایوان خسرو دریاچه ای را می بیند که همچون طاووس رنگ به رنگ می شود و بیننده را خیره می کند . دریاچه تخت سلیمان در عمیق ترین نقطه 112 متر عمق دارد و چشمه ای جوشان در بستر ، آبی 40 درجه را به آن می بخشد که در سطح حرارتش نصف می شود . مجموعه تخت سلیمان و منظر فرهنگی آن نخستین اثر ایرانی است که پس از انفلاب در سال 1382 به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد .
تخت سلیمان نام محوطه تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان ( در گذشته نصرت‌آباد ) در استان آذربایجان غربی در کشور ایران است .
مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ ای طبیعی ساخته شده است . آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می ‌آید و به زمین‌ های اطراف می ‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده است . رسوب ‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌ ها لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده است .
آثار بناهای دوره‌ های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است . مهم‌ ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالار های دوره ساسانی است . برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است .

تاریخچه
دریاچه و ویرانه‌های تخت سلیمان
در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند . نام آتش ‌هایی که در این آتشگاه‌ ها نگهداری می‌ شد یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت . دیگری فَربغ بود به معنای آتش فرّ ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود و سومی گُشَسب که در تکاب آذربایجان قرار داشت . آتشگاه آذرگشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی بنام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت . آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است . بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد . آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ ، به پاس این یاوری اهورایی ، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد . این محل هم اکنون نام تخت سلیمان نام دارد .

کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرح های بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است .
قله 3200 متری بلقیس در آنجا قرار دارد .
این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته های کهن ، زادگاه زرتشت است و در نوشته های پهلوی به نام « گنجک » خوانده شده ؛ گیتا نویسان عرب آن را « شیز » گفته اند ، گذشته نگاران رومی و یونانی « گزکا » نوشته اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان « ستوریق » گفته است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می نامند . آب دریاچه ی سحرآمیز و زیبای تخت سلیمان در تمام فصول سال یکسان است و انسان نمی تواند به عمق آن دست پیدا کند و در هر ثانیه 100 لیتر آب از آن خارج می شود . در ازای آن 120 متر و پهنای آن 80 متر می باشد . در باره این دریاچه گفته می شود که قرار است دختری پانزده ساله در آن شنا كند و از نطفه زرتشت كه سال هاست در آن دریاچه نگهداری می‌ شود ، باردار شود تا منجی بشر دین زرتشت ( سوشیانت ) پا به پهنه گیتی بگذارد و جهان را رهایی بخشد .
آتشکده آذرگشنسب ، جایگاه آشتی آب و آتش ، یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان است ، چنانکه نام این آتشکده 61 بار در شاهنامه آمده است . آن را آتش سلحشوران یا آتش شهریاری خوانده اند و نیز گفته می شود که این آتشکده به همه آتشگاه های گبران از خاور تا باختر آتش میرسانده است . در ایران باستان سه آتشکده مقدس اساطیری و باستانی وجود داشت که به ترتیب عبارتند از :
1 - آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و جنگاوران بوده است .
2 - آتشکده آذرفرنبغ که آتشکده موبدان بوده است .
3 - آتشکده آذربرزین مهر که آتشکده کشاورزان بود .

آتشکده آذرگشنسب
جایگاه آتش جاویدان آتشکده آذرگشنسب
ساخت این سازه به بیش از 3000 سال پیش باز می گردد و در دوره های هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه ای بوده است . در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (578-531م) نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه ای به عمل آمد ، در این جایگاه مراسم نیایش های آیینی ، برگزاری جشن ها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت . این آتشکده ، در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است .

در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن ، کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است که فر ایزدی به او رسیده بود . واژه آذر گشنسب ، به معنای آتش اسب نر است . درافسانه ها آمده که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ درنیمروز ، با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد . آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ ، به پاس این یاوری اهورایی ، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش " اسب نر " ( گشسب یا گشنسب ) نامیده شد .

بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی با پای پیاده به نیایشگاه آذرگشنسب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند .

این مجموعه بزرگ اجتماعی مذهبی در تاخت و تازهای ایران و روم در زمان خسروپرویز سه بار محاصره می شود و در یورش سوم در سال 624م توسط سپاهیان روم غارت و ویران گردید . بعد از این رویداد ، به علت آشفتگی های سیاسی اواخر دوران ساسانی و تاخت وتاز اعراب ،آبادانی خود را از دست داد . هنگامی که اعراب به ایران تاختند ، مردم تیزهوش شهر شیز ، این مجموعه را به حضرت سلیمان نسبت دادند تا از ویرانی بیشتر این جایگاه مقدس توسط اعراب جلوگیری کنند و نام تخت سلیمان را بر آن نهادند .

در سال 674 ه ق در زمان فرمانروایی آباآقاخان مغو جانشین او قازان خان ، با توجه به ویژگی های تاریخی- طبیعی ، به خصوص وجود چراگاه های مرغوب و گونه های جانوری ، این مکان باستانی به عنوان پایتخت تابستانی سلاطین مغول انتخاب و با انجام بازسازی گسترده در آثار دوران ساسانی و ساختن بناهای جدید ، بار دیگر تخت سلیمان مورد استفاده حکومتی پیدا می نماید و تبدیل به پایتخت تابستانی و شکارگاه و تفرجگاه ایلخانان می گردد . جالب است که بدانیم ، تنها در تخت سلیمان است که بقایای کاخ های دوره ایلخانی دیده می شود .

پس از فروپاشی فرمانروایی ایلخانان این جایگاه تبدیل به مرکز خدمات کوچک برای روستاییان و عشایر محل می شود تا اینکه از قرن 11 ه ق این مکان متروکه می شود و گذر زمان بر روی چهره خسته ی این مکان سحر انگیز خروارها خاک می نشاند .

جاذبه های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند . در 3 کیلومتری غرب تخت سلیمان ، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش ، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است . اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را از فرمانش سرپیچی می کردند در این کوه زندانی می کرده است . این نام نیز به افسانه و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سلیمان بر این کوه گذارده شده است .

کوه زندان سلیمان
ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود 97 تا 107 متر می باشد و بر فراز آن گودی عمیقی در حدو 80 متر دیده می شود که قطر دهانه آن به طور تقریب 65 متر است . شایان ذکر است که این کوه نیز در زمان مانایی ها (830 تا 660 ق .م) به عنوان نیایشگاه بوده است . در اطراف کوه زندان دیو چشمه های آب گرم گوگردی متعددی دیده می شود که دارای خاصیت درمانی متعددی می باشد .
در فاصله 20 کیلومتری تخت سلیمان یک دریاچه ی سحرآمیز دیگر قرار گرفته است که یک جزیره بر روی آن شناور است . قطر دریاچه 80 متر و قطر جزیره شناور بروری آن 60 متر است که وزش باد ، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می کند . نام این جزیره ی شناور « چملی » می باشد .

جزیره شناور چملی
مجموعه تخت سلیمان در سال 1382 به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در یونسکو ثبت شد و پس از ثبت پرسپولیس ، نیایشگاه چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان در سال 1358؛ خاموشی 24 ساله ایران را شکست .

takhte-soleiman.com
chnphoto.ir