بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است . بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک ( سپهدار اعظم ) که نام مسجد و مدرسه ای در بازار نیز به نام وی می باشد در اوایل قرن ۱۳ گذاشت . با این همه بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام ، مسجد ، مدرسه ، آب انبار ها ، گذرها و کاراوانسرا ها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد ( نام قدیم اراک ) بنیان گذاشته شد .
معماری
این بازار دارای دو محور عمود بر هم می باشد که یکی محور شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرقی غربی .
محور شمالی جنوبی و محور شرقی غربی همدیگر را در محلی معروف به چهار سوق قطع می کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد . مساحت کل مجموعه بازار بالغ بر ۱۴ هکتار می باشد . در قدیم در چهار طرف بازار ۴ دروازه به نام های دروازه قبله و دروازه راهجرد و دروازه شهرجرد و دروازه حاج علی نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته اند . در ساخت این مجموعه بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است . در پای ستون ها نیز صفحات و ورق های منجمد مسی و سربی استفاده شده است .
سقف بازار به صورت گنبدی می باشد و در نمای پشت بام گنبد ها در دو محور شمالی جنوبی و شرقی غربی بصورت ممتد دیده می شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی دو محور بزرگ تر و متمایز تر از باقی گنبدها ست . در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه هوا را نیز بر عهده دارد . به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک می باشد .
مکان های موجود در بازار
در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می کنند و مکان های دیگر مانند بازارچه های اختصاصی و بار انداز ها و انبار ها و کارگاه های تولیدی در ۲۰ سراچه و تیمچه فعالیت دارند . در طرفین بازار و به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده اند که از آن جمله می توان به سرای کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و سرای مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سرا هایی دیگر مثل نوروزی ٬ گلشن ٬ آقایی٬ کتاب فروشان ٬نوذری٬ اکبری ٬ فراهانی ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته اند مانند پوشاک و غیره .
در شهرهای قدیمی ایران ، بازار نه تنها محور اصلی اقتصاد به شمار می رفته بلکه کانون بسیاری از فعالیت های اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی بوده است .
گرچه در سال های اخیر به دلیل توسعه شهرها ، بازار برخی از نقش های خود را از دست داده و در محاصره ساخت و ساز های نا منظم و بی قواره قرار گرفته اما این بازار همچنان ماهیت خود را به عنوان منظم ترین بنا و مجموعه ساختمانی شهر اراک حفظ کرده است .
دکتر محمود روح الامینی ، محقق و استاد مردم شناسی دانشگاه تهران می گوید : در گذشته بازار علاوه بر مرکزیت فروش محصولات ، جایگاه ساخت و تولید کالاهای مختلف بوده است اما امروزه فعالیت اصلی بازار به فروش و عرضه محصولات خلاصه می شود .
محمدرضا محتاط پور پژوهشگر اراکی و نویسنده کتاب جامعه شناسی شهری سیمای اراک می نویسد : در دوره های گذشته بازار مرکز تجاری شهر اراک بوده و توزیع فعالیت های اقتصادی در آن بر اساس نظمی منطقی شکل گرفته است .
به گفته این محقق ، تنوع فعالیت ها در بازار به گونه ای است که تقریباً تأمین بخش قابل توجهی از نیازهای مردم در آن امکان پذیر است و حال آنکه در خارج از بازار عرضه محصولات در مناطق مختلف پراکنده شده است .
این پژوهشگر می نویسد : هنوز هم برای ساکنان مناطق روستایی اطراف شهر اراک بازار مهم ترین مکان تهیه مایحتاج و عرضه صنایع دستی و روستایی است .
این بازار اگر چه در سال های اخیر به دلیل توسعه شهری و ساخت و سازهای نامنظم بسیاری از نقش های خود را از دست داده است اما همچنان به عنوان یک بنای تاریخی گفتنی ها و دیدنی های فراوانی دارد .
مجموعه بازار اراک که در سال ۱۳۵۵ به شماره ۱۲۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید ، آخرین نمونه از معماری اسلامی و سرشار از پیام ها و آموزه های فرهنگی و تاریخی است . این بنای با ارزش ، تلفیقی از معماری مدرن و سنتی ایرانی است .
0 نظرات:
ارسال یک نظر