عکس» جنگل حرا در استان هرمزگان

جنگل‌ های حَرّا در حوالی جزیره قشم ، بندرپل ، جزیره هرمز و بندر خمیر مجموعه ‌ای از درختان سر سبز حرا به چشم می ‌خورد که با آبراهه ‌هایش با پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی اش از منابع توریستی و دیدنی استان می ‌باشد و هر ساله افراد زیادی را برای تماشا به سوی خود جلب می ‌کند و یكى از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است .

جنگل های دریایی حرا یکی از عجیب ترین عناصر طبیعی خلقت است . درختانی که در ناحیه جذر و مدی زیست می کنند و از آب شور بهره می گیرند . عجیب تر اینکه گه گاه بخش اعظم آنها به زیر آب شور دریا فرو می رود اما همچنان به حیات خود ادامه می دهند .

عده ی عقیده دارند این درختان طی سالیان دراز تکامل از دست آسیب های آدمی به بستر گلی سواحل و آب شور دریا پناه برده اند . این جنگل ها که به مانگرو نیز شهرت دارند ، بیشتر از درختانی تشکیل شده اند که حرا نام دارند . به عبارت دیگر حرا گونه ی درخت مانگرو است که در سواحل شمالی قشم به کثرت و فراوانی دیده می شود . این درخت در زبان لاتین به نام ابو علی سینا پزشک و فیلسوف شهیر ایرانی نامگذاری شده است .
قشم از انبوه ترین و وسیع ترین جنگل های حرا برخوردار است . از این رو سازمان جهانی یونسکو جنگل های این جزیره را منحصر به فرد لقب داده و نام آن را در فهرست ذخیر زیست کره جهان به ثبت رسانده است .
ذخیر زیست کره مناطقی هستند که نمونه و مشابهی در هیچ جای دیگر دنیا ندارند . به علاوه این جنگل ها محل مناسبی برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر به شمار می روند . سالانه بیش از یکصد گونه پرنده آبزی و کنار آبزی در جنگل های حرا دیده می شوند .
انواع ککیی ها و پرستو های دریایی ، فلامینگو های سرخ پر ، حواصیل های سفید و خاکستری تعدادی از گونه های پرندگان مهاجرند که با جمعیتی چند صد تایی و گاه چند هزارتایی علاقه مندان به تماشای پرندگان و پرنده شناسان را به شگفتی می کشاند .
تصور این که در منطقه کوتوریستی به نام جنگل حرا اما بالا آمدن آب دریا ، درختان در آب فرو می روند و از دیده ها پنهان می شوند . اما با پایین آمدن آب دریا دشت وسیعی از درختان جنگل حرا در برابر دیدگان آشکار می شود و تو را به وجد می آورند .
عجیب هفتگانه قشم بسیاری را از سراسر جهان به عنوان گردشگر به خود جذب می کند . جنگل حرا ، جزیر مرجانی ، کوه گنبدی نمک ، دره ستاره ها ، بریدگی به شکل صلیب (+) ، ساحل لک پشتهی عظیم جثه و بام قشم تحسین هر بیینده ی را به دنبال دارد . قشم حتی اگر هیچ جاذبه دیگری نمی داشت ، فقط سواحل بکر و آب های زلال آن کفیت می کرد تا همچنان پیگاه توریسم باشد .

گیاهان حـرا در دوره ائوسن و الیگوسن در حدود 30 تا 40 میلیون سال پیش به وجود آمده و در مناطق گرمسیری در اطراف اقیانوس هند ، آرام ،اطلس و نواحی گرمسیری آمریکا ، مکزیک و جنوب شرقی آفریقا ، استرالیا ، زلاندنو و آسیی شرقی گسترش دارند .
درخت حرا گونه ای است از جنسAricennia و تیره Rerbenaceae بومی بخش وسیعی از سواحل استرالیا و اقیانوس هند از جاوه تا فیلیپین و بخش هایی از سواحل و جزیر خلیج فارس و دریای عمان است .
در ایران به اسامی متفاوت از قبیل حرا ، تمر ، تن ، شوری ، شوره ، تیمار ، کرم و کرنا نامیده می‌ شود . برگ های حرا متقابل ، چرمی و پهن و دراز ، بیضی تا تخم مرغی کامل در قاعده باریک و منحنی به دمبرگ کوتاه ، در سطح فوقانی سبز تیره ، در سطح پشتی سفید و تقریباً پنبه‌ ای است . گل های حرا کوچک بر ، رنگ زرد روشن و گل آزین آن کوتاه و خوشه ی متراکم بوده که در ایران از اسفند تا اردیبهشت ظاهر می ‌شود .
درختان حرا کوسیستمی ماندآبی از اجتماعات ساحلی مناطق حاره هستند که مانگرو نیز به آنها اطلاق می‌ شود . در هنگام مـد تنها تاج درختان بالا تر از آب شور دریا دیده می ‌شود .
و بقیه اندام های درختان در زیر آب از دید پنهان است فقط به هنگام جزر می‌ توان قسمتهی زیر تاج ، ساقه و ریشه های تنفسی درختان را دید .
جنگلهی مانگرو به خوبی قادرند در آب شور رشد کنند . مانگرو ها گیاهان گلدار خشکی ‌زی هستند که به علت عدم توانیی در رقابت با سیر گیاهان در خشکی دوباره به سوی دریا روی آورده اند و با تحمل شریط دشوار زیستی حدفاصل دریا و خشکی بلا منازع در ین منطقه چیره شده اند .
در گستره تحت اشتغال این جنگل ها کمتر گیاهی قادر به رقابت با آنها است .
مانگرو گیاهانی هستند که یک پله یا دو پله بصورت درخت یا درختچه در آمده و شاخه هی اصلی و فرعی زیادی را تولید می کند . و دارای صفات مشترکی به شرح ذیل هستند :
1 - همگی در نواحی گرمسیری زندگی می‌ کنند .
2 - داری شاخ و برگ ضخیم هستند .
3 - فرم ریشه آنها داری حالت خاص خود می‌ب اشد .
4 - در مقابل شوری خک و نوسانهی درجه حرارت مقاوم هستند .

وضعیت مانگروها
گیاهان به دلیل داشتن ارزش های گوناگون و از نظر مصارف مختلف برای انسان و سیر موجودات زنده همجوار مورد تهاجم بوده و تکنون در زمینه حفاظت و بهره برداری اصولی و گسترش محدوده این گیاهان با ارزش تلاش عمده ی صورت نگرفته است . در اکثر نقاط ساحلی و اراضی ماندابی که این جوامع حضور دارند به خاطر آماده بودن شرایط رویشگاهی استقرار آنها مهیا است ، که پس از بررسی های لازم می‌ توان اقدام به زیر کشت بردن ین گونه اراضی نمود تا از مزیی ین دسته از گیاهان بهره کافی برد .

ساختار کولوژیک مانگروها
کوسیستم های مانگرو اجتماعات گیاهی منحصر به فردی هستند که برای گونه ای بیشماری از بی ‌مهرگان تا مهره داران خشکی زی و آبزی زیستگاهی یگانه و منسجم فراهم می‌ کنند . بستر این جنگل ها از دو بخش تشکیل شده است . بخشی که در اشتغال انبوه سیستم ریشه دوانی مانگروها قرار دارد به نام بخش سخت تحت الرض نامیده می ‌شود . بخش دیگر کفه های گلی است . گستره نرم تحت الارض بستر رویشگاه را به وجود می آورد . در هر یک از بخش های فوق جانداران دریایی ویژه ی زندگی می‌ کنند ... در این میان اجتماعات جانوری مانگروها ، نرمتنان ، سخت پوستان ، ماهیان گروه های بسیار بارزی هستند . از جمله سخت پوستان موجود میگو های گونه حفار و کاوشگر مثل میگوی صورتی را می‌ توان نام برد .

جنگل های حرا جایگاهی امن برای لارو ها
از آنجا که میگوی صورتی جزء‌ گونه های حضار محسوب می ‌شود ، با هنگام ورود به کوسیستم جنگل های حرا ، با حفاری بستر نرم در این منطقه ، جیگاه امنی را برای تخم ها و پس لاروهی موجود به وجود می‌ آورد .

جنگل های حرا محل تغذیه لارو ها
درختان حرا از اصلی ترین تولید کنندگان مواد آلی محیط خود بوده و نقش بسیار مهمی در تداوم فعالی پلانکتون ها و فیتوپلانکتون های دریایی را به عهده دارند . این ذرات به نوبه خود تامین کننده مواد غذایی آبزیان بالاخص میگو می ‌باشند . جزر و مد مواد غذیی را از دریا ربوده و به درون مانگرو ها حمل کرده و برعکس مواد درون مانگرو ها را خارج می ‌کنند .
به طور کلی مواد معدنی حمل شده از طریق رسوبات موجود در کوسیستم های اطراف به عرصه جنگل های حرا پس از تجزیه ، تحول و تبدیل آن به مواد غذیی آلی ، مقداری از آنها در جنگل ها باقی مانده و باقی مانده به دریا منتقل می‌ شود ... که بخشی از آنبه وسیله موجودات زنده داخل جنگل مصرف می‌ شود به عبارت دیگر خاک های بافت نرم غنی از املاح معدنی بوجود می‌ آید که به سبب رشد انواع و اقسام موجودات زنده گشته و در نتیجه مواد غذیی آلی در ین کوسیستم در حالت غنا باقی می ماند .

خصوصیات آب در جنگل های حرا
آب در ین کوسیستم ها بالا ترین کیفیت از نظر مواد غذایی و همچنین خواص فیزیکوشیمیایی است که جزر و مد نقش مهمی در این زمینه یفا می کند .
جزر ومد باعث جابجای و انتقال آب از دریا به این کوسیستم و بالعکس می شود که باعث تعدیل شوری شده در مناطقی که در صد تبخیر بالا است از رسیدن شوری به سطح مد اور جلوگیری می کند .
از طرفی چون جنگل های حرا شور پسند هستند مقدار زیادی نمک را از آب دریا گرفته و در خود ذخیره می کند که این امر باعث کاهش شوری می شود . جزر و مد همچنین در تعدیل دما نیز موثر است بدین نحو که با حرکات مستمر خود باعث جابجایی آب بستر و سطح آب می شود که در مجموع آب و احیاناً مواد سمی حاصل از تجزیه آبزیان به سطح آب منتقل می گردد و از ین طریق دما نیز کاهش می یابد .
ریشه درختان حرا ، خود به عنوان یک صافی عمل کرده و املاح مضر را در آب جذب و به واسطه داشتن نمک فراوان در خود آنها را به شکل غیر سمی در می آورد که از این طریق کمک شیانی به زندگی آبزیان موجود در این کوسیستم ها می کند .
بطور کلی می توان گفت ، آب موجود در این کوسیستم ها سرشار از مواد غذیی و از نظر فیزیکی و شیمیایی در بالا ترین کیفیت ممکن بوده و این سبب گردیده تا آبزیان برای تخم ریزی و رشد نوزادان خود که حساس ترین مرحله رشد محسوب می گردد این کوسیستم ها را برگزیده و برای بقای نسل خود به اینجا پناه ببرند .

اهمیت گیاهان مانگرو

1 - چوب
سوخت : متأسفانه مهمترین استفاده مانگرو ها به عنوان سوخت سلولزی می ‌باشد ، چرا که در اراضی ساحلی تنها مانگرو ها هستند که شریط سخت محیط را تحمل کرده و مستقر شده اند .
ارزش حرارتی چوب مانگرو ها 4000 تا 4300 کیلو کالری در هر کیلو گرم برآورد گردیده است .
تغذیه دام : در حوزه رویش جنگلهی حرا در استان هرمزگان هرس سرشاخه ها جهت تعلیف دام به خصوص شتر متداول می ‌باشد .
مصالح ساختمانی : از چوب این درختان در مصالح ساختمانی نیز استفاده می‌شود چون با استحکام بوده و در برابر حمله موریانه مقاوم می‌ باشد .
نقوش و نگار : چوب این گیاه خوش نقش است و خاصیت جلاپذیری خوبی دارد و برای ساخت میز ، صندلی مبلی و پارکت استفاده می ‌شود .
پوست و برگ : از پوست و برگ بعضی از گونه‌ های مانگرو تانن به دست می آ‌ید . تانن ماده ا‌ی است که در صنعت کاربرد دارد . برگ و سرشاخه های مانگرو داری مواد غذایی سرشار بری تغذیه دام است .

2 - حفاظت از سواحل دری
از ارزش های این گونه گیاهی این است که با کاشت آن در اراضی ساحلی و خور ها می ‌توان در برابر طغیان دریا نوعی حفاظ طبیعی به وجود آورد . این جنگل ها ضمن کاهش خسارات ناشی از امواج و طوفان های سخت موجب استقرار خک محیط اطراف نیز می‌ گردد .

3 - محصولات غذایی
گونه بومی حرا در استان هرمزگان با نام AVICENNIA MARINA می ‌باشد محل زیست این گونه در استان هرمزگان مرداب های سواحل خلیج فارس و دریای عمان در بندر عباس ، بندر لنگه ، بندر خمیر ، بندر جاسک و درجزیره قشم در مجاورت بندر لافت می باشد . حرا در جزیره قشم تشکیل توده های جنگلی و پارک های دریایی را داده است .
این گونه اغلب به صورت جنگل های تخریب یافته و یا درختچه های کوچک می‌ باشند .
از آنجا که این جامعه گیاهی در طی سالیان دراز تأمین کننده بخشی از نیاز های اهالی سواحل خلیج فارس بوده ، همواره مورد بهره برداری نادرست قرار گرفته و از این جهت در معرض خطر نابودی است .
به دلیل اهمیت اقتصاذی و کولوژیک این گونه به جا است که رویشگاه های آن بیش از ین با پیش آگاهی ها و اطلاع رسانی و کنترل ، حفاظت و حمایت گردد .
نمونه خوب و تیپیک جنگل های حــرا از نظر انبوهی و وسعت در حال حاضر در تنگه خوران واقع در مجاورت لافت ( جزیره قشم ) قرار دارد . این جنگل باتو جه به بهره برداری شدید هنوز از تراکم خوبی برخوردار است ....
جنگل های حـرا در سال های اخیر ارزش زیست محیطی آن کاهش یافته که عزم ملی و همت عزیزان متعهد و متخصص ، مدیر و کارشناس را در راه احیاء و توسعه آن طلب می ‌کند .

پرکنش گیاهی جنگل های حـرا
1 - جنگل های حرا جزیره قشم واقع در قسمت شمال غربی از بندر لافت تا کوزان همچنین در دهانه ورودی رودخانه مهران به خلیج فارس در بندر خمیر در سطحی معادل 12500 هکتار .
2 – جنگل های مصب رودخانه شور و حسن لنگی واقع در شرق بندر عباس ، منطقه کولقان به وسعت 5/1162 هکتار .
3 - مصب دهانه ورودی رودخانه میناب واقع در بندر تیاب سطحی در حدود 5850 هکتار از جنگل های حـرا را پوشانده است .
4 - مصب رودخانه های گز ، حیوی و بریزگ که در حال حاضر قسمت عظیمی از جنگل آن از بین رفته است ، منحصراً در قسمت غرب بندر سیریک همراه گونه گیاهی چندل وجود دارد .
5 - غرب بندر جاسک ، در دهانه رودخانه جاسک به دریای عمان مساحتی معادل 1000 هکتار زیر پوشش جنگل های حـرا می‌ باشد .
6 - مصب رودخانه جگین در محل تلاقی با دریی عمان نیز دیده می ‌شود .
7 - ماندآب های رودخانه ی که بر اثر بهره برداری بی‌ رویه رو به تخریب است .
برنامه ریزی جهت توسعه و کشت حر
با توجه به اهمیت همه جانبه و بهره برداری چند منظوره از این گیاه و اثرات اقتصادی ، اجتماعی و کولوژیکی توده های جنگلی و پرورش آبزیان ایجاب می‌کند با مشارکت فعال مردم با اتکا به دانش بومی و سنن در احیاء پوشش گیاهی کوشید .
توسعه جنگلهی مانگرو به لحاظ ارزشهای غیر قابل انکار بسیار حائز اهمیت است . این گیاه در پرورش تلفیقی جنگل و آبزیان‌ ، منبع درآمد اهالی منطقه ، ارزش های زیست محیطی ، میراث تاریخ طبیعی و جاذبه های گردشگری و ذخائر بیوسفری و ژنتیکی نقش بسزایی دارد .

حرا ، گیاهی از تیره شاه پسند است . دانه آن روی درخت مادر می روید و نهال تولید می کند . سپس از درخت جدا می شود و داخل مرداب می افتد . جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب ، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است . درختان حرا ، در قسمت های کم عمق ، کنار و روی تپه های جزیره مانند ی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می مانند قرار گرفته اند . عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی کند ؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا ، در آب های نیلگون خلیج فارس به حالت شناور می ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت 6 تا 7 ساعت مانند جنگل های مناطق خشک نمایان می شود .
qeshminfo .com
jnh123 .pib .ir
wikipedia.org