عکس»آرامگاه ( مقبره ) دکتر محمد معین در استان گیلان

در نهم اردیبهشت ماه 1297هـ . ش در خانواده ای از علمای روحانی در رشت پسر بچه ای پا به دنیا گذاشت . او محمد نامگذاری شد .
صبح خبری ناگوار از منزلشان رسید . مادرش به طور ناگهانی فوت کرده بود . پنج روز بعد پدرش نیز از دنیا رفت . در دبیرستان ملی اسلامی امروزی درس خواند و در 1304 هـ . ش موفق به اخذ تصدیق نامه دوره ابتدایی شد . در سال 1305 با دایر شدن اداره ‌ای به نام « اداره احصائیه » نام خانوادگی معین را برای خودشان انتخاب کرد . شب 13 فروردین 1310 دریافت که پدر بزرگ او فوت کرده است .

پس از مرگ پدرش تحت سرپرستی پدر بزرگ خود قرار گرفت . ایشان در اوان جوانی علوم صرف و نحو ، و بعضی از علوم را آموخت و پس از اتمام تحصیلاتش در دارالفنون ، به دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی راه یافت و در رشته های ادبیات ، فلسفه ، و علوم تربیتی فارغ التحصیل شد .

در سال 1310 دوره دوم متوسطه را به اتمام رساند و تصدیق نامه دوره دوم متوسطه را بگیرد . بعد از گذراندن تعطیلات تابستانی در رشت ، در شعبه فلسفه و ادبیات مدرسه عالی دارالمعلمین تهران نام نویسی کرد . در خرداد 1313 هـ . ش، موفق به اخذ درجه لیسانس در ادبیات و فلسفه با نمره ممتاز شد .
شش ماهه اول خدمت را به عنوان افسر وظیفه گذراند . در اهواز بعد از سه ماه به دلیل لیاقت به ریاست دانشسرای شبانه ‌روزی منصوب شد .

از طریق مکاتبه با مؤسسات روانشناسی بروکسل بلژیک ، روانشناسی علمی و رشته های خط شناسی ، چهره شناسی و مغز شناسی را آموخت . در این هنگام دوره دکترای خود را نیز به پایان رساند .

محمد در سال 1318 با سمت معاونت اداره دانشسرا های مقدماتی و دبیری دانشسرای عالی به تهران رفت اولین کاری که پس از انتقال به تهران انجام داد ، ثبت نام در دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی بود . مدرک دکترا برای معین به معنای تلاش بیشتر و دقیق‌ تر در کارهای پژوهش بود .

استاد دکتر محمد معین از چهره های ممتاز و شناخته شده معاصر در عرصه علم و تحقیق و زبان و ادبیات فارسی است . وی اولین کسی است که در ایران در رشته فرهنگ و ادب فارسی به دریافت درجه دکترا نایل شده است .

او از سختگیری دهخدا چیزهای زیادی شنیده بود . در مسافرت ‌هایی به اروپا به ویژه فرانسه ، از مؤسسه « فرهنگ لاروس » در پاریس « بروکهاوس » در ویسبادن دیدار کرد و با روش کار آنها آشنا شد .

دکتر معین از سال 1325شمسی - سال آغاز طبع و نشر لغت نامه دهخدا - از سوی علامه دهخدا در این مؤسسه مشغول به فعالیت شد .

نخستین گنگره ایرانشناسان از نهم تا پانزدهم شهریور ماه 1345 در تالار فردوسی دانشکده ادبیات تهران برگزار شد .
بعد از کنفرانس یک روز به اتفاق همراهان خود به شهر قونیه و زیارت آرامگاه مولانا جلا‌ الدین محمد رومی رفت سه روز نیز از آثار معماری اسلامی در استانبول دیدار کرد . هیئت اعزامی از ایران در هشتم آذر ماه به تهران برگشت .

دکتر معین یکباره به کف اتاق افتاد و بیهوش شد . دکتر معین به حالت اغما افتاده بود . عدم خروج دکتر معین از حالت اغما باعث شد تا 14 مرداد ماه 1346 همراه با همسرش به بیمارستان نوتردام ، مونترال کانادا اعزام شد دکتر معین به علت آسیب مراکز مغزی قادر به شناسایی افراد و حتی بستگان و دنیای خارج نیست .

سرانجام پس از چهار و نیم سال خاموشی و تنهایی بزرگ مرد لغت و سخن در نیم روز گرم سیزدهم تیرماه 1350، چشم از جهان فانی فرو بست .

عمده ترین آثار این ادیب بزرگ که بارها از سوی دانشگاه ، مجامع علمی - ادبی و معتبر جهان موفق به اخذ جوایز ارزنده گردید ، عبارتند از : " ستاره های ناهید " ، " داستان خرداد و مرداد " ، " حکمت اشراق و فرهنگ ایران " ، " آئینه اسکندر " و " دوره کامل فرهنگ فارسی " و مشهورترین اثرش فرهنگ فارسی معین در 6 جلد می باشند . همچنین تصحیح و حواشی بر کتاب های چهار مقاله نظامی ؛ جامع الحکمتین ناصر خسرو ، دانشنامه علایی ابن سینا و ترجمه ی کتب روانشناسی تربیتی و تاریخ ایران اثر گیرشمن از دیگر آثار ارزشمند استاد معین می باشند .

آرامگاه او بنا به وصیت خودش ، به احترام حرم مطهر آقا سید جلال الدین اشرف و علاقه وی به مرحوم علامه بزرگ آقا شیخ حسین وحید ، در کنار حشمت رود در شهر آستانه اشرفیه قرار دارد و مورد بازدید علاقه مندان به زبان و ادب فارسی می باشد .

سال شمار زندگی
(هـ .ش) 1297 : ( 9 اردیبهشت ماه ) تولد در شهر رشت .
(هـ .ش) 1299 : فوت مادر و پدر به فاصله پنج روز از یکدیگر
(هـ .ش) 1304 : اخذ تصدیق‌نامه دوره ابتدایی از دبستان اسلامی رشت
(هـ .ش) 1305 : تأسیس اداره احصائیه ( ثبت احوال ) در رشت و انتخاب اسم فامیلی « معین »
(هـ .ش) 1307 : اخذ تصدیق دوره اول متوسطه از دبیرستان شاهپور رشت
(هـ .ش) 1310 : فوت جد پدری « محمد تقی معین العلما » اخذ گواهینامه دوره دوم متوسطه از دبیرستان دارالفنون تهران - ثبت نام در رشته ادبیات و فلسفه - دانشسرای عالی تهران
(هـ .ش) 1313 : اخذ درجه لیسانس
(هـ .ش) 1314 : خدمت سربازی - دوره شش ماهه دانشکده افسی احتیاط - ( مهر ماه ) اعزام به اهواز به عنوان دبیر دبیرستان شاهپور - ( دی ماه ) انتصاب عنوان ریاست دانشسرای شبانه روزی اهواز
(هـ .ش) 1314-1318 : انتقال به تهران و تصدی پست معاونت دانشسرای مقدماتی ، دبیر دانشسراهای عالی ثبت نام دوره دکتری زبان فارسی
(هـ .ش) 1321 : ( 17 شهریور ماه ) اخذ اولین مدرک دکترای ادبیات و زبان فارسی از دانشگاه تهران - ازدواج با دختر آقای امیر جامه (مدیر سالنامه پارس )
(هـ .ش) 1324 : شروع همکاری با استاد علی اکبر دهخدا
(هـ .ش) 1329 : شرکت در مجلس یاد بود اقبال لاهوری در سفارت پاکستان و ایراد سخنرانی « اقبال و ایران باستان »
(هـ .ش) 1330 : شرکت در انجمن روابط فرهنگی ایران و هند و ایراد سخنرانی « امیر خسرو دهلوی »
(هـ .ش) 1331 : شرکت در مجلس یادبود اقبال لاهوری و ایراد سخنرانی « اقبال و مولوی »
(هـ .ش) 1334-1331 : عضویت در شورای عالی فرهنگ
(هـ .ش) 1333 : شرکت در کنگره ابوعلی سینا و ایراد سخنرانی « لغات فارسی ابن سینا و تاثیر آن در ادبیات »
(هـ .ش) 1333 : ( تابستان ) سفر به آمریکا بنا به دعوت دانشگاه هاروارد - شرکت در کنگره خواجه نصیر الدین طوسی و ایراد سخنرانی خدمات خواجه نصیر الدین طوسی به زبان و ادب پارسی »
(هـ .ش) 1336 : سفر به آلمان و ایراد سخنرانی در بیست و چهارمین کنگره خاورشناسان- شرکت در کنفرانس آزادی فرهنگ و ایراد سخنرانی « تاثیر افکار ایرانی در طریقه گنهوسی » ( آذر ماه ) سفر به شوروی ( سابق ) بنا به دعوت آکادمی علوم باکو و مسکو - ( دی ماه ) شرکت در کنفرانس اسلامی لاهور و ایراد سخنرانی « صلح در نظر جلا‌ل‌ الدین مولوی »
(هـ .ش) 1337 : ( فروردین ماه ) سفر به پاریس بنا به دعوت انجمن تتبعات علمی پاریس ( مهر ماه ) سفر به پاکستان بنا به دعوت دانشگاه پنجاب - عضویت در فرهنگستان ایران
(هـ .ش) 1338 : سفر به مسکو و شرکت در بیست و پنجمین کنگره خاورشناسان
(هـ .ش) 1339 : سفر به فرانسه بنا به دعوت دانشگاه استراسبورگ و دایر کردن کرسی زیان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات این شهر .
(هـ .ش) 1340 : سفر مجدد به فرانسه برای ایراد یک سلسله سخنرانی
(هـ .ش) 1341 : عضویت در انجمن تحقیقاتی « تحقیق در ادبیات و زبان های خارجی » - عضویت در انجمن « اصطلاحات علمی »
(هـ .ش) 1342-1343 : سفر به آمریکا بنا به دعوت دانشگاه پرینستون به منظور تدریس و ایراد یک سلسله سخنرانی
(هـ .ش) 1345 : شرکت در کنگره جهانی ایران شناسان و ایراد سخنرانی « فرهنگ نویسی فارسی » سفر به ترکیه و شرکت در کنفرانس « میراث فرهنگی » - ( آذر ماه ) آغاز بیماری
(هـ .ش) 1346 : ( مرداد ماه ) اعزام به کانادا به منظور معالجه
(هـ .ش) 1350 : ( تیر ماه ) درگذشت ( پس از چهار و نیم سال اغماء کامل )

anobanini.ir ، tebyan.net ، daneshnameh.roshd.ir