معبد مهر که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد . این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار دارد و با خاک برداری ، بخش هایی از آن ، خود را نمایان کرده ، اما همچنان بخش عمده ای ازآن در زیر خاک قرار دارد .
معبد "مهر" نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده است . پیروان آیین مهر ، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه ای به عرض 5/4 متر به وجود آورده اند . این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده اند می‌توان جزء نمونه های ارزنده ستایشگاه های کهن دانست .
مراغه شهری که روزگاری مرکز اسکان تمدن های بزرگ انسانی بوده و اکنون فراموش شده میراث داران ایشان است . برای آشنایی با تاریخ مراغه نمی توان از آثار بسیار کهن مهرابه های مراغه به سادگی گذشت . مهرابه ها نیایشگاه های مهر پرستان در دنیای باستان بوده است . مهر پرستی دینی ایرانی بوده که پرستش خورشید از اجزای اصلی آن به شمار می رفته است . دینی که از ایران در دوره ای نیز به اروپای غربی رخنه کرد . اما اکنون از مهرابه های کهن در این شهر تنها معبد مهرو معابد ( غارهای ) اطراف رصد خانه مراغه به یادگار مانده است و بس . گر چه اکنون از معبد مهر جز نامی و نشانی دیگر چیزی باقی نمانده ؛ اما کماکان نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد . مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند ، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است . پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می پنداشته اند . آنها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است از این رو هر جا غاری می یافتند ، در آن به پرستش و نیایش مهر می پرداختند و آن مکان را « مهرابه » می گفتند .
این معبد به عنوان یکی از کامل ترین پرستشگاه های تاریخی ایران ، در دوره اسلامی یعنی زمانی که ایلخانیان بر ایران پارسی حکومت می کردند دستخوش تغییراتی شد تا نشانه هایی از اسلام اکنون بر تن این معبد به یادگار بماند و صد البته این نشانه ها اکنون به دلیل اهمال مسوولان امر با تیشه و چکش غارتگران میراث ایرانی بیشتر آشنا هستند تا ضربه مرمت استادکاران آثار تاریخی برای حفظ این یادگار کهن ایرانی .
یافته های باستان شناسی وجود تمدن اوراتور ها و ماد در آذربایجان بزرگ که مراغه جزیی لاینفک از آن است را به اثبات رسانیده و اینک « مهر » این معبد ناشناخته و پنهان مانده از انظار مردم و مسوولان که نخستین داده ها نشانگر پیش از تاریخ بودن این معبد می باشد ، می تواند با بررسی های مجدد دیرینه شناختی و اتنومولوژی وجود تاریخ و شکل گیری نخستین تمدن های بشری در آتروپاتکان را هزاران سال به گذشته باز گرداند .
معبد مهر ، گویا استوانه‌ای است که تاریخ در دورن آن دوران داشته و اکنون با زبان بی زبانی روایتگر نخستین سکونتگاه هایی است که در فلات ایران شکل گرفته اند . جای جای کلنگ هایی باقی مانده بر روی سنگ ها ، محراب ها و امامزاده ای که به روایت تصاویر تا 70 سال پیش موجود بوده و اکنون به یمن جهالت به میراث پدری ، از بین رفته است . آیات حکاکی شده قرآن بر روی سنگ و تنها کلمه " الله " که به حرمت قداستش از تخریب بازمانده ، اکنون تاریخ را برایمان بازگو کرده و روایت ظلم و جوری را که بر آثار تاریخی [مراغه] سایه افکنده ، با زبان بی زبانی روایت می کنند . آن ها می خواهند فریاد بزنند که مغولان سا‌ختند و شما ویران کردید !
اطراف این معبد در دوره اسلامی به عنوان گورستان مورد استفاده مردم محلی قرار گرفته و در خود معبد مقبره ملامعصوم مراغه‌ای از علمای معروف قرن ۱۳ هجری قمری قرار دارد .
دکتر پرویز ورجاوند ، باستان شناسی که این معبد را در سال ۱۳۵۳شناسایی کرده ، معتقد بوده این مکان براساس شواهدی که در پلان آن وجود دارد قابل مقایسه با معابد مهری ایتالیا و دارای سبک معماری معابد میترائیسم است .
اگرچه قرابت سبک معماری معبد مهر ورجوی مراغه با معابد مهری ایتالیا و معابد دوره میترائیسم اثبات نشده اما این بنا به عنوان یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی ملی کشور شناخته شده و به عنوان یکی از جاذبه های غنی گردشگری منطقه مطرح است .
امیدواریم که مانند معبد بودا به کین طالبان ایرانی ویران نشود