حکیم نزارى قهستانى در استان خراسان جنوبی

در خصوص شعرا و بزرگان بیرجند اطلاعات اندکی در اختیار هموطنان قرار گرفته است لذا بر آن شدم این گرانمایه های منطقه را بمرور معرف نمایم در اینجا شرح حالی از حکیم نزاری را به رشته تحریر می آورم :

حکیم سعد الدین نزارى قهستانى « ه ق 645-721 مطابق با 626-699 شمسى » از سرایندگان بزرگ نیمه دوم سده هفتم و آغاز قرن هشتم است . اغلب تذکره نویسان از او به ‏نام نزارى فوداجى بیرجندى یاد کرده ‏اند .
نزارى سه پسر به اسامى محمد ، شهنشاه و نصرت داشته است . فرزند اول او محمد مى ‏باشد که شعر نیز مى سروده و در عنفوان جوانى در گذشته است . نزارى در اشعار خود که ضمناً اعتقاد او را به بهشت جاودان مى ‏رساند ، در مورد فرزندانش چنین سروده ‏است :
مرا فضل بخشنده دین و داد
دو فرزانه فرزند شایسته داد
شهنشاه و نصرت به بخت جوان
گرامى دو شایسته مهربان
سه بودند از ایشان یکى‏از قضا
ز دارالفنا شد به دارالبقا
خداوند بر رفته رحمت کناد
به فردوس اعلاش ماوا دهاد
نزارى پیوسته مورد حسادت حسودان و معاندان و متعصبان زمان خود بوده و اغلب او رابه ملحدین نسبت مى داده ‏اند . در حالى که هر غزل او تیغى بران در برابر ملالت گران دوران و یاوه سرایان زمان بوده است . او در برابر چنین نسبت ‏هائى شعر خیام را تکرار مى ‏کرد :
کفر چو منى گزاف و آسان نبود
محکم تراز ایمان من ایمان نبود
در دهر چو من یکى و آن هم کافر
پس در همه دهر یک مسلمان نبود

یا در جاى دیگر در همین رابطه چنین گوید :
چرا ملحد همى خوانى ‏کسى را کوبه صد برهان
زقرآن و خبر کرده است اثبات مسلمانى
تو خواهى ملحدم خوان خواه مشرک
اگر ناحق نداند ، حق علیم است
بسیارى از شعرا و نویسندگان از آن جمله جامى شاعر و عارف نامدار سده نهم برخى از اشعار حافظ را متأثر از اشعار حکیم نزارى مى‏ دانند و یا به عبارت دیگر معتقدند که حافظ از شیوه نزارى پیروى کرده است .

نزارى هم عصر سعدى بوده است . در بیرجند به حقیقت یا افسانه از دید و بازدید این دو چنین حکایت مى ‏کنند : نزارى براى مصاحبت با سعدى رهسپار محل سکونت او مى ‏شود . سعدى از او پذیرائى شایانى مى ‏کند . نزارى از این وضع‏ دلتنگ مى شود و به جاى چند ماه فقط چند روزى مى ‏ماند و باز مى ‏گردد . وقتى سعدى رهسپار محل سکونت نزارى مى شود ، نزارى از او به سادگى پذیرائى مى ‏کند . وقتى سعدى پس از مدتى تصمیم به بازگشت مى ‏گیرد ، نزارى در شب هاى آخر از او پذیرائى شایانى مى‏ کند . آن گاه سعدى متوجه بازگشت سریع نزارى و پذیرائى معمولى از او در ایام اقامتش مى ‏شود و بر مراتب دوستى آنها افزوده مى ‏گردد .

در کتاب تاریخ آل یاسر مشهور به حسامى واعظ ، ضمن بیان هم عصرى حکیم نزارى با سعدى ، آمده است که این دو با هم در شیراز و بیرجند صحبت داشته ‏اند . و شیخ یکى دو نوبت به عشق صحبت با او از شیراز به بیرجند آمده و ذکر او را در منظومات خود آورده است .
از تألیفات مهم حکیم به دیوان هاى زیر مى‏توان اشاره کرد .
1 - سفرنامه که شرح سفر دو ساله نزارى به سال 678 ه ق به اصفهان است و شامل 1200 بیت مى ‏باشد . و بروزن مثنوى معنوى است .
2 - ادب نامه که داراى دوازده باب است و براساس شاهنامه فردوسى ، کلیله و دمنه‏و ... در 50 سالگى به سال 695 ه ق تنظیم کرده است .
3 - ماجراى شب و روز که ‏در سال 699 ه ق سروده ‏و شامل 550 بیت است .

4 - مثنوى از هر و مزهر که بر وزن خسرونامه عطار و خسرو و شیرین نظامى مى باشد . و شامل 10000 بیت و در سال 700 ه ق سروده است .
5 – دستور نامه که مشهور ترین مثنوى نزارى مى‏ باشد و بروزن اسکندرنامه نظامى‏ در اوایل سال 689 ( 710 شمسى ) سروده است .

حکیم نزارى درسال 720 و یا 699 چشم از جهان بسته است . مزار او در خیابانى که به نام و افتخار او در بیرجند نامگذارى شده بالاتر از میدان شهداء قرار دارد و محل زیارت اهل بصیرت مى ‏باشد ، واقع است .

او را در همان دوران زندگی ( حکیم ) می نامیدند . کلمه نزاری که شاعر آن را در همه اشعارش به صورت تخلص به کار می برد در حقیقت عنوان خانوادگی اوست که بی تردید به سبب انتساب یا اعتقاد وی به ( المصطفی لدین الله ) مشهور به ( نزار ) امام شیعیان اسماعیلی ، بوده است . نزاری ، ادبیات و علوم متداول زمان خود را در قهستان آموخت و از عهد شباب به خدمات دیوانی پرداخت . جامع ترین و دقیق ترین نسخه های خطی آثار وی به کتابخانه عمومی دولتی ( سالتیکف شچدرین ) در ( لنینگراد ) تعلق دارد .
از جمله آثار نزاری می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
1 - کتاب قصاید .
2 - مثنوی بر وزن حدیقه .
3 - دیوان غزلیات .
4 - تـرکیبات و ترجیحـات .
5 - مقطعات .
6 - مثنوی با بحرهای مختلف .
7 - مناجات نامه .
8 - ادب نامه بر وزن شاهنامه .
9 - نامه منظوم ( سه مورد ) .
10 - سفر نامه ( باغ نامه ) .
11 - دستور نامه بر وزن اسکندر نامه .
12 - کتاب از هرو مزهر به کلید از خسرو و شیرین .
13 – رباعیات .
14 - دستورنامه در آداب معاشرت
.
tadaneh1.blogspot.com